Хайыракан сумузунун «Сайзанак» уруглар сады
Тургусканы: Айыр-оол Вероника Владимировна
Хайыракан
2016ч.
Кижинин арны, идик-хеви,
сагыш-сеткили арыг, чараш болур ужурлуг.
(А.П.Чехов)
«Тыва хевим – чоргааралым!» деп тыва хеп корулдези
Сорулгазы:
1. Тыва чоннун хеви биле таныштырары.
2. Аялгага чараш кылаштап, сцена кырынга бодун алдынып билиринге кижизидер.
3., Эп-найыралдыг болурунга кижизидер.
Херек чуулдери: Муз.топ, номероктар.
Чорудуу:
1.Ажыдыышкын.
Башкарыкчы:
-Экии эргим чаптанчыг уруглар, ада-иелер, башкылар база келген аалчылар!
Унуп орар кызыл мечи чылын уткуп турар тыва чоннувустун чанчыл болган байырлалы Шагаа-биле изиг байыр!
Богун бистин оргээвисте Шагаа байырлалынга уткуштур «Тыва хевим – чоргааралым!»-деп тыва хеп корулдезинин моорейин ажыттынган деп чарладывыс.
Ынчангаш силерни бо чаштарывыс моорейинин шииткекчилери-биле таныштырар-дыр бис.
1.Метпигир Лидия Тулушевна
2.Оюн Чечена Сергеевна
2.Кол кезээ.
Башкарыкчы: Байырланчыг шак бо хунде
Тыва хевин коргузер дээш
Бистин чараш оргээвисте
Бичии чаштар аалдап келди
Чойган ышкаш дурт-сынныг
Чаштарывыс чалаалынар! (Чараш тыва музыка салыр)
Башкарыкчы: (Чараш тыва музыка салырга уруглар кылаштаар)
Тыва кижи дыка шевер
Тывызыксыг уран-чараш
Торгу хээлиг угулзалыг
Додарларлыг хевин кеткеш
Доозазы базыптарга
Чалгыг чалгаан Улуг-Хемде
Салдап чоруур куулар дег
Чараштарын корунер даан!
Башкарыкчы: (Чараш тыва музыка салырга оолдар кылаштаар)
Одагалыг боргун кеткеш,
Оттук-бижээн астып алгаш,
Кадыг идиин киир тепкен
Тыва хевин кедиптерге,
Тыва оолдар таан чараш.
Таан чоргаар, таан эрес.
Башкарыкчы: (Тыва аялга дынналып турар)
Хорагайлап минчип каастаан,
Кончуг чараш монгун ооктуг
Торгу тонуг чаштарывыс
Тоолда дег коступ келир.
Башкарыкчы:Ыраажынын ырларында
Чангыландыр ырлап кааны
Шевер кыстын угулзалап даарап кааны
Тыва хептин кайгамчыктыг, чаражын!
3.Тунел кезээ.
Башкарыкчы:
Моорей-даа адакталды
Тиилекчилер илереп тур.
Богун кымнын шылгараанын
Бичии болгаш билип аар бис.
Жюри кежигуннеринге сос. (Жюри кежигуннери туннээр). Шаннал тыпсыры.
Муниципальное бюджетное дошкольное образовательное учреждение
детский сад «Сайзанак» с.Булун-Терек Чаа-Хольского кожууна
Тѳрээн дылым — чоргааралым!
Воспитатель старшей группы
Ооржак А.Б.
Торээн дылым — чоргааралым!
(Ада –иелерге хоглээшкин)
Хундулуг ада –ие !
Силерни торээн тыва дылывыстын чамдык дурумнерин сактып келири – биле хоглуг оюнче чалап тур бис. Даалгалар Силерге нарын эвес болур, а харын – даа хулумзуруг – биле оларны Силер кууседир боор Силер. Бир дугаар холун кодурген кижи мурнай харыылаар эргени алыр. Менээ мээн дузалакчыларым дузалажыр,оларны санаашкын – биле шилип алыылынар.
Коданы ак , хою кара. Чунун дугайында тывызык – тыр? (ном). Ном чулер чокта утка чок болурул? ( ужуктер).
Моорейивисти « Алфавитти кым эки билирил ?» деп маргылдаадан эгелээр – дир бис.
1.Алфавит чуу деп ужуктен эгелээрил? (А), чуу деп ужукке тонерил?( Я).
Б деп ужуктун соонда ужук (В).
О деп ужуктун соонда ужук .
Г деп ужуктун соонда ужук.
Р деп ужуктун соонда ужук.
Ж деп ужуктун мурнунда ужук.
У деп ужуктун соонда ужук.
Ы деп ужуктун мурнунда ужук.
2. Тыва алфавитте каш ужук барыл? Алфавиттин 5 дугаар ужуун аданар, 10 дугаарын, 14 дугаарын,31 дугаарын, 3 дугаарын,6 дугаарын,32 дугаарын.
Оюннун ийиги кезээнде « Ыытаваспай» оюн ойнаар бис. Мен состер адаарымга, силер ону слогтарга чаргаш, салааларынар – биле слогтун тунун ,ыытавайн, коргузер Силер. 1 слог – 1 салаа, 2 слог- 2 салаа.
Ыяштар.час,аътчыгаштар,парк,дилгижек, харжыгаш, сандай, аптара,уруглар, ивижи, торгу, аяк.
Оюннун ушку кезээ « Состен тургус».
Мээн адаан созумден чаа сос тургузар Силер. Чижээ : бинт – бант.
Чаг – час, хем – хеп, чаъс – часкы, торга – торгу,балыг – балык, чон – чоон,ужук – ужур.
4ку кезээ.(ъ демдектиг состер).
Тывызыксыг тыва дылда
Дыка онза «кадыг» сос бар.
Тыпкан кижи «угааныгбай»,
Тыва дылдын тергиини – дир.
Аъш –чем, каът, чаъс, аът, оът,эът, чуък, дуъш.
5ки кезээ.
Аай – дедир « былдап» кааптар,
Антонимнер база онза,
Адап тургаш санаалынар,
«Алдырбаспай» кым боор эвес.
Ак – кара, аар – чиик, чоон – чинге, тодуг – аш, хоглуг – мунгак,кашпагай – шушпен,кадык – аарыг.
6 – гы кезээ.
«Бижиири домей, утказы ангы».
Будук – будук,ажык- ажык, от – от, ус – ус, эш – эш,кадык – кадык, ат – ат, арга – арга, час – час.
7ги кезээ. « Эргижирээн состер».
Ойнаар – бажын, оттуг – терге, ужар – хеме, чычаан, дириг –чурук, демир – удазын, хораа (комитет).
Тыва чонум хундулээчел,
Дылы безин эптиг, чымчак.
Эрткен – душкен кижилерге
Эжиктери ажык турар. (Монгуш Олчей – оол).
Туннелдерни ундуруп, тиилекчилерни шаннаары.
-
Методические разработки -
Региональный компонент -
Материал на тему: «Тыва хевим — чоргааралым!» деп тыва национал хеп корулдези
Материал на тему: «Тыва хевим — чоргааралым!» деп тыва национал хеп корулдези
Возрастные группы:
- Не определено
Уруглар садынга тыва национал хеп корулдезин эртиреринин чорудуу кижизидикчи башкыларга ужур-дузалыг.
Скачать файл:
tyva_hep_koruldezi.docx 778.83 КБ
Просмотр содержимого документа
Источник
—
14.06.2018 12:22
326
admin
- Комментарии
RSS
Нет комментариев. Ваш будет первым!
Войдите или зарегистрируйтесь чтобы добавлять комментарии
29.02.2016
Разработка сценария тувинского национального праздника Шагаа по теме «Шагаа келди, чолукшуулу! » для детей старшей группы.
Разработка сценария тувинского национального праздника Шагаа по теме «Шагаа келди, чолукшуулу!» для детей старшей группы. Участвуют в этом сценарии родители, дети. Сценарий разработан тувинском национальном языке.
Оценить
8139
Содержимое разработки
Тыва чоннун ыдыктыг байырлалы Шагаага уткуштур
«Шагаа келди, чолукшуулу!!!»
деп музыкалыг кичээлдин сценарийи
«Сайзанак» уруглар садынын
музыка башкызы:
Баазан Б.О.
Сорулгазы:Уругларга тыва чоннун ыдыктыг байырлалын билиндирип таныштырар, Шагаа байырлалын канчаар уткуурун коргузуп, Шагаа дугайында ырыларнын дузазы-биле билиндирер.
Дерилгези: артыш, ак кадак, суттуг шай, кажыктар, аът бажы, сыдым, уругларга соолунде бээр боорзак.
Башкы: Эки хуннун мендизи-биле эргим хундулуг ада-иелер, кырган-авалар, кырган-ачалар болгаш бистин бичии чаптанчыг уругларывыс!!! Богун болза бис тыва чоннун шагдан тура уткуп келген ыдыктыг байырлалы Шагаа байырлалын таварыштыр тыва улустун езу-чанчылдарын сагып, тыва улустун оюннарын ойнап, Шагаа дугайында чараш ырыларны ырлажыр бис.
Башкы:
Шагдан тура дойлаарывыс
Шагаа хуну унуп келди.
Дашкаар унуп, силгиленип,
Даштыг черге сандан салып,
Суттен чажып, отка оргуп,
Чудулгевис сагыылынар.
Базыр-оол Долума:
Амыр-менди чолукпушаан,
Ак чем амзап, йорээл салчыыл.
Алгы дожеп, шанак мунуп,
Артыы дагдан чунгулаалы.
Даалы, кажык, тевек ойнап,
Талалажып кагжыылынар.
Баазан Алиша:
Хырбачаны, согажаны
Хырый кезип, ууже бузуп,
Улуг паштар чак долдур
Улай-улай улдуртуулу,
Далган, тараа, саржаг, чокпек
Тавак долдур сыгажыылы.
Базыр-оол Баяна:
Аарыг-аржык чагдавазын,
Айыыл-халап таварбазын!
Бурган башкы ыдыктап каан
Буян-кежик бодаразын!
Бурун тыва ёзу-биле
Мурнувуска согуржуулу!
Башкы:Бистин байырлалывыс ады «Шагаа келди, чолукшуулу!!!» болганда, баштай чолукшулга езулалын кылыр бис, уруглар. Чолукшууру дээрге-ле чаа унуп келген чылда чаа-чаа кузээшкиннерни кузеп, бот-боттарынга ак чолду кузеп, мендилежип турары ол. Тыва чон шаг-шаандан тура-ла ол езулалды кылып чораан. Аныяк назылыг кижилер улуг кижилерниң холдарын адаандан дозуп, шенектеринден тудуп чолукшуп, амырлажыр. Хар аайы — биле чаңгыс хүн-даа улуг кижини «улуг» деп хүндүткээр. Амырлажырының утказы – чаа чылда бүдүн — бүрүн, менди — чаагай, тодуг — догаа амыдыралды, кадыкшылды, кежик — буянны бот — боттарынга күзежири — дир. Чылдарның эргилдези Шагаада улуг назылыглар-биле чолукшуп, амырлажып, оларны хүндүткээри дээрге, чүден — даа артык күштүг «Үе» деп күчүтенни, кижиниң чылдан чылче немежип турар назы — харын, чурттап эрткен чылдарын онзалап хүндүткээриниң ёзулалы болур.
Башкы:Эргим уруглар болгаш ада-иелер!!! Шупту чолукшулга езулалын кылыылынар!!!(Уруглар шуптучолукшулга езулалын кылыр)
Ыры «Шайывыс».
Башкы:Ынчангаш«Шайывыс» деп чараш ырывысты шупту ырлажыптаалынар!!!(Шупту «Шайывыс» деп ырыны хоглуг ырлажыр).
Ада-иелерге тыва езу чанчыл-биле аяк шайдан сунаалынар.
Башкы:Чаа унер чылывыс чунун чылы ийик, уруглар?
Уруглар:Мечи!!!
Башкы:Шын-дыр, уруглар!!! Ынчангаш чаа унер мечи чылында бугу-ле чуве эки-ле болзунам деп йорээвишаан, алгыш-йорээлден салыптаалынар!!!
Седен-оол Оюуна:
Оршээ хайыракан!
Эрги чылды удеп,
Чаа чылды уткуп тур мен.
Азаларым, дээрлерим,
Авыралдыг оран тандым!
Чаа унер мечи чылда
Чаа чалбак чагдатпа,
Чаннык-халап дужурбе,
Чаагай кежиктен хайырла,
Чайнын чаъстыындан,
Кыштын чымчаан хайырла!
Аарыгдан астырып тур,
Човуландан дестирип тур,
Оршээ хайыракан!
Комбуй-оол Найдын:
Шагаа- биле амыр менди эргим чонум! (могээр)
Шагдан тура маннаанынар
Чаа-чыл- даа унуп келдим
Мечи чылы силерге мен
Уутунмас улуг олча кежикти
Ог-буленерге оорушку маннайны,
Сонневишаан чедип келдим.
(улуг хиндиктиг ава азы ача артыш биле долгандыр айдызаар)
Башкы:Артыш-биле айдызанып алдывыс, уруглар. Ам «Артыш» деп ырывысты ырлажыптар бис бе? (Шупту ырыны ырлажыр).
Ыры «Артыш»
Арыг агаар ораны боор
Арга-эзим аяннарын
Ава бойдус арыг кылдыр
Артыжап каан, айдызап каан.
Шагдан тура чонувустун
Сагып келген чанчылы-дыр –
Аарыг-аржык, аза-буктан
Артыш-биле арыгланыр.
Авыралдыг унуш
Айдыс чыттыг артыш
Аарыг-аржык, хирден
Арыглаптар куштуг.
Бачыт хайны ырадырда,
Багай душту чайладырда
Артыжывыс кыпсып алгаш,
Артыжанып чалбарыыр бис.
Чаагай чытка шаптаттыргаш,
Сагыш сеткил улам сергээр,
Сузуглелин оскунмаза,
Сулде кезээ бедик болур.
Башкы: Эр-хейлер, уруглар! Ам шупту сандайларже олуруптаалынар!
Башкы: Шагаа хуну моорейлиг, адыг-чарыш маргылдаалыг.
Ак оргээвисте чыглып келген оргун чонум, шагаавысты уламчылап, оюн-тоглаавысты эгелээлинер че! Баштай тывызыктажыптар бис бе? Бир эвес тып чадай берзинерзе баажызын азы кол утказын айтырып ап болур. Че-ве, салып эгеледим-не!
1.Чем чивес чарашпай,
Черге чорбас чарашпай,
Чучак хептиг чарашпай,
Чугаазы чок чарашпай. (ойнаар-кыс)
2.Коорге ковей,
Кодурерге чиик. (ховен)
3.Баткаш, тонмес,
Маннааш турбас. (Суг)
4.Кара холдун эриин
Кара кастар харап ор. (карак кирбии)
5.Агаардан келир, алдын сарыг удазын
Устууртен келир, узулбес сарыг удазын. (хун херели).
Башкы:Узун-узун узун тыныш
Тура душпес узун тыныш
Кашпагайлар кайда силер
Катап база маргыжаалы!
Тыва улустун оюну «узун тынышты» ойнаптаалынар, ада-иелер болгаш уруглар!!!Узун тыныш «Сут»
(Шупту уруглар, ада-иелер узун-тыныштап ойнаар)
Башкы:Улегер состен соглеп корээлинер, уруглар!!!
1.Тюлюш Бадма:
Ада созун ажырып болбас,
Ие созун ижип болбас.
2.Шокар Сумуя:
Иелиг кыс шевер,
Адалыг оол чоргаар.
3.Донгак Алтын-Сай:
Эртинени черден казар,
Эртемнерни номдан тывар
4.Доржукай Буянмаа:
Булут аразында хун кара чылыг,
Улус аразында ие кара чымчак.
5.Тюлюш Алдынай:
Кижи болуру чажындан,
Аът болуру кулунундан.
6.Доржукай Айлуна:
Ары чигири-амданныг,
Ажыл бурузу-ажыктыг.
7.Сенди Намзырай:
Далдааш,
Таска дужер.
8.Ойла Ай-Хаан:
Кижи озер,
Кидис шойлур.
Башкы:Эр-хейлер уруглар!Ам чаа ооренгенивис «Шагаа-биле» деп ырывысты кончуг чараш кылдыр ырлажып корэлинер, уруглар!!!
(Уруглар шупту «Шагаа –биле» деп ырыны ырлаар)
Башкы:
Шагнын чаагай эргилдези
Шагаа хуну унуп келди.
Шагаа хуну моорейлиг,
Кажык-биле «Дорт бергени» ойнаптаалынарам, уруглар!
(Чугле уруглар аразынга оюн «Дорт берге»)
Башкы: Эр-хейлер уруглар. Ам дараазында шупту сандайларынарче олуруптунар ойнаптаалынар!Оюн «Чинчи чажырары»
Шуру шуутчуп, чинчи тыпчып,
Шупту хоглеп, ойнаалынар.
Чарлып болбас ыдыктыг
Чанчылывыс кагбаал,
Сагыызын дег камнаал,
Салгалдарга дамчыдаал!
Башкы: Эр улустун аразынга шаандан тура ойнап келген кончуг сонуурганчыг оюннувус «Аът шалбадаары» деп оюнну ойнаптаалынар, оолдар! (оолдар ойнаар).
Башкы: Эр-хейлер, оолдар! Кирип келген чылывыска чараш тыва хуреш оюннувусту коргузуп берээлинер!
Моге девип унду:
Он холун онгаар сунуп,
Солагай холун сонгаар сунуп,
Агып-дагып костунуп, чазанып
Ачыр-дачыр девип унду-ле-ээ!
Кок дээрин холбеннеди,
Кара черин сирттиледи
Дээлдигенден тевингир
Хартыгадан кашпагай
Могенин девип самнаарын
Могелерни коруп бараалганар!
Башкарыкчы. Чаа Чыл Шагаа уезинде эн-не хундуткелдиг белектер ак оннуг деп санаар турган. Ылангыя ак кадактар. Ынчангаш уругларывыс белек кылтыр ак кадактарны ада-иевиске сунаалынар уруглар!
Башкарыкчы. Хундулуг келген аалчылар база уруглар, шагаавыстын байырлалын тончулеп тур. Бугудеге аас-кежикти, кадыкшылды кузедивис!!!
Чаа Чыл-биле! Шагаа-биле! Байырлыг менди-чаагай!
Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/190005-razrabotka-scenarija-tuvinskogo-nacionalnogo-
«Свидетельство участника экспертной комиссии»
Оставляйте комментарии к работам коллег и получите документ
БЕСПЛАТНО!