Т?сау кесер той сценарий

У казахов много традиционных обычаев, связанных с торжественным событием — рождением ребенка. Один из древнейших обрядов, посвященный детям — “Тусаукесер” (Тұсау кесу). Предки верили, что национальный «тусау кесу» обряд придаст младенцу здоровье, благополучие и оградит от ненастий.

Pandaland решил рассказать читателям про этот древний казахский национальный обряд.

Казахская традиция перерезание пут

Что такое «тусау кесу»? 

“Тусаукесер/Тусаукесу” (казахский обычай разрезание пут) — один из ярких и древних обычаев, который сохранился до наших дней.

«Тусау кесер» на русском:

Казахское слово “тусау” переводится на русский как “путы”, а “кесу” — “резать”.

Обряд «тусау кесу» проводят, когда ребенок начинает делать свои первые шаги. Не существует четких временных рамок, когда нужно отмечать это событие. Одни делают это ближе к году, другие могут и раньше, и позже. Обычно родители объединяют “тусау кесер” с днем рождением маленького джигита или принцессы. Проводить обряд можно и отдельно, тут уже по желанию родителей.

Старшее и младшее поколение верит, что проведение этого обычая позволит обрести ребенку твердую почву под ногами. Издревле считалось, что если отказаться от перерезания пут, то ребенок будет неуклюжий, косолапый и часто будет спотыкаться.

Источник фото: pinterest.ru

В Казахстане чтят “традиции отцов”. Родители делают обряд дома, в ресторане или под открытым небом. Все зависит от финансов конкретной семьи.

Детально узнать о праздновании можно из материала нашего блогера Нургуль Наби.

Читайте: Нам 1 годик: подробная инструкция для празднования Тусау Кесу!

Резать путы — казахский обычай

Перед тем, как провести перерезание пут нужно подготовить реквизиты. 

Что нужно для «тусау кесу»:

• купить национальную одежду;

• позаботиться о трехцветном жгутике (ала жiп), который потребуется для обвязывания ножек;

• не забыть про белое полотно — “ак жол”.

Источник фото: pinterest.ru

Разноцветный жгут “тусау” для перевязывания ног плетут из нескольких ярких ниток. Обычно для плетения берутся нитки следующих цветов:

• белые — символизируют чистоту;

• зеленые — означают здоровье;

• красные — служат символом финансовой состоятельности.

Раньше предки плели жгут из двух ниток белого и черного цветов. Выбор этой цветовой гаммы связан с добром и злом.

Сейчас к этой детали относятся не так скрупулезно и обязывают ножки младенца атласными лентами подходящих цветов.

Национальный обряд, посвященный ребенку

Когда этап подготовки подходит к финишной прямой, то пора бы уже выбрать человек, который будет разрезать путы.

Перерезывать путы должен либо родственник семьи, либо хороший знакомый. Лучше для этого почетного дела подойдет уважаемый, состоявшийся, энергичный, с богатырским здоровьем и добрыми намерениями человек.

Предки верили, что малыш заимствует качества того человека, который ему перерезал путы. По этой причине нужно выбирать самого лучшего кандидата из всех имеющихся.

Как происходит обряд?

Семья приглашает гостей на это торжество. Наряжает юного казахского джигита или маленькую красавицу казашку в национальную одежду.

Путами обвязывают ножки младенца в форме восьмерке (знака бесконечности).

Источник фото: stan.kz

Кто должен разрезать путы ребенку:

Кесушi (избранный человек для перерезания пут) режет жгут и ведет ребенка за обе руки по белой расстеленной дороге (“ак жол”).

Если путы разрезаны ножницами, то младенец сможет не страшны неурядицами судьбы. Если выбор падет на нож, то карапуз будет бесстрашный и выносливый.

Источник фото: pinterest.ru

«Тусау кесу» пожелания:

Во время разрезания “тусау” (пут) избранный человек говорит напутственные слова и благословит путь ребенка. После этого на пути крохи разбрасывается “шашу” — сладости (конфеты) и мелочь (монеты).

Виновника торжества осыпают сладостями и деньгами, чтобы он купался по жизни в деньгах и шоколаде. Собравшиеся гости поздравляют родителей с таким событием и благословят первые шаги их сына/дочери.

Когда “тусау кесер” обычай завершается, то остается последнее — выбрать свой жизненный путь. Такой обряд у казахов называется “жол тандау”.

«Тусау кесер» — что ставят перед ребенком:

В конце белой дорожки перед виновником торжества находится предметы. Какой из них выберет ребенок, таким и будет его судьба. Кладут все что угодно, деньги, книги, музыкальные инструменты, ювелирные украшения. Каждый из предметов имеет свое значение.

Деньги — к материальному благополучию, книга — к хорошо развитым умственным способностям, домбра — к творческой деятельности (поэзия, живопись, искусство).

По завершении традиционного обряда “ак жол” — белое полотно — дарят молодой бездетной супружеской паре. Народ садится праздновать торжество за накрытым дастарханом.

Молодое поколение старается соблюдать все нюансы обряда, но с годами он немного осовременил. Каждый привносит свою изюминку и какие-то детали могут меняться.

Это интересно!
Казахский традиционный обряд пользуется популярностью и у других национальностей. Летом текущего года в сети появилось видео, на котором русская семья провела обряд “тусау кесер” своему сыну с соблюдением всех тонкостей. Перед юным богатырем было застелено белое полотно, ножки были обвязаны разноцветными путами в форме восьмерки и после обряда малыш выбрал ключи.

Источник фото: newtimes.kz

Пользователи сети положительно отреагировали на ролик. Их удивило и порадовало, что люди другой национальности почтительно отнеслись к казахской традиции.

Фото на главной: ruh.kz

Тұсау кесу дегеніміз 1 жасқа толып, еркін жүре бастаған
балбөбектің басқан қадамы құтты болып, одан әрі жаны жамандық көрмей, жүріп
кетуіне тілек білдіретін салт.

Күлгенің де той сенің,

Жүргенің де той сенің.

Қызықтасын халайық,

Тұсау кескен бұл күнің

Есте қалсын, жарқыным.

І-жүргізуші:Әлбетте, баланың тұсауы ала жіппен, қойдың майлы
шегімен немесе өрілген көк шөппен кесіледі: Ала жіп ақтық пен адалдыққа жол
ашады, майлы шек байлыққа, тоқтыққа жетелейді, көк шөп көбеюге, өсуге, өнуге
шақырады.Бүгінгі күні Амантай әже өзінің немересі Аружанның «Тұсау кесер» тойын
Ұлыстың ұлы күні наурыз мерекесімен тұтастырып, қалың жұрттан бата алу
мақсатында осы жерде «Тұсау кесер» тойын өткізбекші.

Амантай әже:

Алғашқы немерем Аружан жер-Анаға алғаш аяқ басып, үлкен өмір көшіне
ермек, із тастамақ. Сол құлынымның тұсауын кесуге өзімнің аяғы жеңіл, жүрісі
шапшаң, ақкөңіл, елімізге сыйы, ардақты ана, сүйікті әже, Орынбасар құрбыма
немеремнің тұсауын кестіремін.Ал, келін балам, кішкентай Аружанды ортаға
әкеліп, Орынбасар әжесіне табыс ет.(Осы кезде ақ жайма жайылып, тұсау кесуге
қажетті заттар ортаға қойылады.)

Келін бала: (баланы көтеріп келе жатып айтатын өлеңі:)

Тәй-тәй балам, тәй
балам,

Шақырып тұр айналаң,

Жүруге алғаш талпындық

Құтақандай жан балам,

Қаз-қаз тұрып талпындың,

Қуантасың, күлесің.

Аман болсаң аз-ақ күнде

Алшаң басып жүресің.

Орынбасар:        Айналайын балам, өзің қандай сүйкімді едің.
Тіл көзім тасқа.

Бөпеміз қаз тұрыпты,

Алға қадам басуға,

Тәй-тәй болып жүріпті,

Асулардан асуға.

Маған тұсау кестіріп,

Жатқандардан бұйрық
сол;

Мені жүйрік депті жұрт

Менен асқан жүйрік бол.

(Орынбасар әже қолына ала жіпті алып жатып)

Ала жіппен тұсайын

Аружанның аяғын

Тұсау жібін кесейін

Жасап баба ырымын.

Сағат сайын есейіп,

Шапқыласын құлыным

Аяқтары талмасын

Айналайын, алтыным.

(аяғын байлайды. Қолына қайшысын алып, тұсауын кеседі.)

Қаз-қаз бала, қаз
балам.

Қадам бассаң мәз болам.

Қаз баса ғой, қарағым,

Құтты болсын қадамың.

Алға қарай баса бер,

Асулардан аса бер.

(Аружанды жетектеп жүргізеді.)

Амантай әже:

Ал, келіншектер,
тәй-тәй-лап 

Әлдиді алға бастаңдар.

Шошытпаңдар, айқайлап,

Жалғыз тастап
қашпаңдар.

Немеремнің жолына мол
ғып шашу шашыңдар

Із қалдырсын соңына,

Алдын кең ғып ашындар!

( Ақ жайманың алдын кең ғып ашып баласына жол ашады, шашу
шашылады, құттықтаулар айтылады.)

Ләззәт:

Амантай әжемнің немересінің «Тұсау кесер» тойының құрметіне
ән-шашу арнайын.

Ән: Халық әні.

Амантай әже:   Рахмет, айналайын,
өркенің өссін. Саған да осындай той жұғысты болсын.

Амантай әже:   Әкеліңдер ана
сандықты ортаға «Ақ түйенің қарыны жарылған күн» бүгін. Бұл жиған-тергенімді
бүгін бермегенде қашан беремін. Осы сый-сыяпатыма риза болыңдар, қадамдарыңа
гүл бітсін.

(әже қонақтарына сый-сыяпатын көрсетеді.)

Ән.        Бата берілуі:

                                                  Құлыным
үлкен жігіт болсын!

Ата-анасына қызық
болсын

Жақсылармен қатар
болсын,

Жамандармен қатал
болсын,

Ата-дәстүр байлығын
жалғастырар,

Берік бұтақ болсын.

Наурыздарың құтты
болсын!

Ұлыс береке әкелсін

Ақ мол болсын,

Қайда барсаң жол болсын

Осы тойды қызықтаған     

   Баршаңызда той
болсын!

№7 бөбекжай — балабақшасы

Тәрбие сабағы

Тақырыбы: «Тұсау кесер»

Тәрбиеші: Сатымбаева А.К.

Қостанай қаласы

Мақсаты: Балаларға қазақтың салт-дәстүрі туралы айтып, ұлттық тәрбие беру,

имандылыққа баулу.

Тілектер, тақпақтар айтқыза отырып, тілдерін дамыту.

Әдіс- тәсілдер: әңгіме,түсіндіру, көрсету,

тақпақ, ойын.

Көрнекілік: ала жіп, шашу.

Барысы:

Тәрбиеші сабақты «танысу» атты ойынмен бастайды. Ойынның шартын түсіндіреді.

Добым, добым домала,

Шеңберді қуып жағала-деп допты кімге домалатып жіберсем, сол бала менің сұрағыма жауап береді. Ойын кезінде балаларға:

-Қандай республикада тұрасың?

-Елбасымыз кім?

-Өз отбасындағы адамдарды ата

Тәрбиеші: Балалар, естеріңе түсіріңдерші, қандай ұлттық салт-дәстүрлерді

білесіңдер? ( бесікке салу, тұсау кесу, сүндет той, тілашар т.б.)

Тәрбиеші: Жарайсыңдар, балалар!

Осы кезде бір бала атқа мініп, шауып келіп: «сүйінші, сүйінші », Сара апамның ауылында «Тұсау кесу» тойы басталады,келіңіздер, көріңіздер, қуанышқа ортақ болыңыздар деп жар салады.

Балалар ауылға келеді.

Сара апай:Сәлеметсіңдер ме, ботақандарым, төрлетіңдер, жоғары шығыңдар.

Менің немеремнің азан шақырып қойған аты Азамат.

Тұсау кесер рәсімін бастамас бұрын балалар Азаматқа не тілек айтар екен?

Балалар: Бақытты болсын! Дені сау болсын! Ер азамат болсын! Абай атамыздай ақын болсын! т.б.

Сара апай: Рахмет, қарақтарым!

Енді тұсау кесу рәсімін бастайық.

Баланың тұсауын ала жіппен, көк шөппен, тоқ шекпен кесуге болады.

Әрбіреуінің өз ырымы бар деп Сара апай түсіндіріп тоқталып өтеді.

Мен Азаматымның тұсауын ала жіппен кесемін. Не үшін ала жіппен кеседі деп ойласаңдар, болашақта Азаматым ешкімнің ала жібін аттамасын деймін, яғни әрқашанда шыншыл болсын, ешкімді алдамасын.

Баланың аяғына ала жіпті байлап, кесу:

Қаз,қаз балам, қаз балам,

Қадам бассаң, мәз болам.

Күрмеуіңді шешейін,

Тұсауыңды кесейін-деген өлең айтылады.

Тұсау кескен адам баланың екі қолынан ұстап, қадам бастырып жүргізеді, ал балалар әр қадамын дауыстап санап тұрады.

Осыдан кейін санамақ айтылады.

Қане, балам, қаз басқын,

Бір қа-дам аз бастың

Қаз,қаз бірің аз!

Енді ерінбе, екі бас,

Ерге сендей екі де аз,

Қаз,қаз екің де аз!

Тұсау кесіп болған соң, баланың басқан қадамың санайды.Сара апа шашу шашады, Азаматқа тақия кигізеді де, өскенде ел сыйлайтын азамат бол –дейді.

Балалар Азаматқа «Бала,бала,балқан» әнін айтып береді.

Тұсау кесу.

Қазақтың ту байлар жері, қазақ жерінде, киелі Аманеглді елінде , төрт

күл дүниеде, киелі шақар Құмкешу жерінде –

Малдың ішінде адалы қой,

Ақылдың кемесі ой,

Несібенің биігі той,

Бүгінгі тұсау кесер тойы құтты болсын!

Уа, ағайын жатер адам іздегер мұратына,

Ол мұрагер иесі ғой ұл деген .

Жас сәбидің тұсау кесер тойымен,

Қуанышын бөлічіңіз бізбенен.

Тұсау ккскр тойы қазақтың ең қасиетті тойларының бірі. Баланың тұсауын

көктей көгерсін деп кқк шөппен, дәулетті болсын деп малдың тоқ шегімен,

ешкімнің ала жібін аттамасын , адал болсын деген ниетпен ала жіппен

кескен .

Балалы үй базар дегенді ,

Бақытың бала сеніңде,

Бақытың бала меніңде,

Бақытың бала оның да.

Қуаныш сыйлап көңілге,

Ән болып үні тараған.

Базарлы мына өмірге ,

Бей күнә көзбен қараған,

Періштемізді өзінде

Қарсы алайық ағайын. /баланың күлкісі/

Сезінсін сәби жүрекпен,

Аймалап құшқан ай күнің.

Перзентпін деген тілекпен,

Болсын бізде той бүгін. /музыка/

Атам қазақ тұсауды кім болса соған кестірмеген, жүйрік болсын деп

жүйрікке,

Шебер болсын деп шеберге, өнерлі болсын деп өнерлігі, өсіп өнген жанға

кестірген. Боранбай ағамен Дария тәтенің жанұясы немересі Санжардың

тұсау кесуін маған тапсырды.

Биссимиллә деп ала таудан әкелген,

Ала қойдың жүнінен,

Қаратаудан әкелген ,

Қара қойдың жүнінен,

Ала жіпті есейін,

Күрмеуіңді шешейін,

Наурыз мейрамына арнал?ан  ша?ын сахналы? к?рініс.

«Т?сау кесер!»

?атысушылар: 6-сынып о?ушылары (8 о?ушы).О?ушыларды? к?бі ?аза?, к?ріс, орыс халы?тарыны? ?лтты? киімдерін киеді.

О?ушылар сахнаны? екі жа?ынан шы?ып, ??ша? жая бір-бірімен тілектер айтып амандасады: Тойымыз той?а ?лассын!  Наурыз ??тты болсын! А? мол болсын!

1. Диас:

Наурыз мейрам ж?ректерге н?р сепкен,

Ма?дайымнан с?йіп жатыр к?н к?ктем.

Жары?ы?мен, шуа?ы?мен К?н-Ана,

Алып келді? жер бетіне г?л к?ктем.

-?азір баршы?ызды  «т?сау кесер» р?сіміне ша?ырамын.Баланы? т?сауын елімізге сыйлы ж?не ??рметті Малика кеседі.

Осы кезде Настя мен Альфия ?зын а? т?сеніш т?сейді.

(Кішкентай с?биді? екі ?олынан Беназир мен Малика ?стап т?сауын кеседі ж?не а? т?сеніш бойымен ж?ргізеді)

Малика:

?аз-?аз, балам, ?аз балам,

?адам басса? м?з болам.

К?рмеуі?ді шешейін,

Т?сауы?ды кесейін.

Беназир:

?аз-?аз, балам, ж?ре ?ой,

Балтыры?ды т?ре ?ой.

Тай-??лын боп шаба ?ой,

Озып б?йге ала ?ой.

Рамазан, Диас, Альфия баста?ан о?ушылар : ?адамы?а г?л бітсін! А? жол болсын! деген с?здерді айтып,  ??тты?тайды.

Ибрагим бата береді :

??лыным ?лкен жігіт болсын!

Ата-анасына ?ызы? болсын

Жа?сылармен ?атар болсын,

Жамандармен ?атал болсын,

Наурыздары? ??тты болсын!

А? мол болсын,

?айда барса? жол болсын!

Осы тойды ?ызы?та?ан

Барша?ызда той болсын!

Аумин!

«Тойымыз той?а ?лассын!

 Наурыз ??тты болсын!

Дайында?ан: Ж?машева ?.М.

Просмотр содержимого документа

«Т?сау кесер! »

«Тұсау кесу» салт-дәстүріне байланысты қойылым

ШҚО Өскемен қаласы
Өскемен қаласы әкімдігінің «Ағылшын тілін тереңдетіп оқытатын № 38 гимназиясы» КММ
қазақ тілі және әдебиет мұғалімі Козыбаева Айнаш Урынбаевна

4 сынып оқушылары арасында өткізілетін Наурыз мерекесіне арналған қазақ халқының «Тұсау кесу» салт-дәстүрлеріне байланысты қойылымның сценариі

Білімділік: қазақ халқының атадан балаға мұра етіп қалдырған салт-дәстүрін, наурыз мейрамының мәнін түсіндіру, ұлттық тәрбие туралы түсінік беру;

Дамытушылық: тілдесім, ол яғни  рөлдік ойындар арқылы тілдік қорларын дамыту. Өз ұлтына деген сүйіспеншілігін арттыру;

Тәрбиелік: ата-ана, оқушы, ұстаз жұртшылық өкілдерін тарту. Қазақ халқының салт-дәстүрін, тілін, әдет-ғұрпын сақтауға, қастерлеуге тәрбиелеу.

Көрнекілік құралдар: қазақтың киіз үйі, жабдықтары, ұлттық киімдер, ұлттық тәрбие жөнінде нақыл сөздер, мақал-мәтелдер, сандық, ыдыс –аяқтар т.б.

Автор: Арада бір жыл өтті. Кеше гана дүние есігін ашқан батырымыз Нұрәділ, міне бүгін жасқа толады. Бүгінгі Астанадағы құда мен құдағидың шаңырағында ұлан ғасыр той. Нұрәділдің «Тұсау кесер» тойы.

Музыка ойналып тұрады

Автор: Ақан құда мен Жамал құдағи, ұлдары Сулейман мен келіндері Сұлушаштың тойына қонақтар келе бастайды.

Ақан құда (Бектемир): Амансыздар ма!  қонақтар, бүгінгі Нұраәділ немереміздің «Тұсау кесер» тойына қош келдіңіздер!

Жамал құдағи (Жасмина): Сәлеметсіздер ме!  қонақтар, бүгінгі Нұраәділ немереміздің «Тұсау кесер» тойына қош келдіңіздер! Төрлетіңіздер!

Автор: тойға келген қонақтар төрге шығып, жайғаса бастайды.

Арина Кузнецова: той құтты болсын! Немереңіз үлкен азамат боп өссін!

Дарья Цыбулина: Тұсау кесер тойы құтты болсын!

Арина Цыбулина: қуаныштарыңызға ортақпыз! Нұрәділ үлкен азамат болсын!

Антон: Ақан ата, Жамал апа немерелеріңіздің жасқа толуы құтты болсын!

Марагарита: Той тойға ұлассын! Нұраәділ батыр ата-әжесінің мақтанышы, ата-анасының қуанышы болсын!

Томирис: Той құтты болсын! Нұрәділ елінің беделді азаматы болсын! Дені сау болсын! Бақытты болсын!

Шолпан апа (Мерей): Ал, енді Ақан, Жамал  немерелеріңнің қуанышы құтты, қайырлы болсын! Отанын қорғайтын батыры болсын! Еліміздің мақтанышы болсын!

Ақан құда мен Жамал құдағи (бірге): Әумин, айтқандарыңыз келсін!

Музыка (дастархандағы дыбыс)

Автор: Нұрәділдің қуанышына жиналған қонақтардың жылы лебіздері төгіліп жатыр.

Ақан құда (Бектемир): Ал, енді тойға жиналған қауым, қуанышымызды бөлісуге келгендеріңізге көп рахмет! Осы жерде отырған Шолпан  апамызға Нұрәділдің тұсауын кестіртсек деп едік.

Жамал құдағи (Жасмина): Шолпан апа еліне сыйлы, талай шәкіртті мектеп ұясынан ұшырған беделді, ұлағатты ұстаз!  Бүгінгі тұсау кесуді сізге тартып отырмыз! Ай Сұлушаш келін Нұрәділді ортаға әкеліңдер!

Сұлушаш (Айя): иә, апа, қазір әкелейін. Нұрәділ жүре ғой балапаным, тұсауыңды кесеміз!

Сулейман: Ал, батырым, қазір тұсауың кесіледі. Жүр, батырым.

Автор: ортаға Сулейман мен Сұлушаш келін   Тұсау кесердің ақ жолын жаяды.

Автор: Тұсау кесер дәстүрі  – бұл да үлкен той, оның да өзіндік салтымызға сай ерекшеліктері бар. Ортаға ақ жол жайылған соң, баланың  аяғына ала жіпті байлайды, ол біреудің ала жібін аттама, бүлінгеннен бүлдіргі алма, дегенді білдіреді. Ақ  жолдың  екінші жағында 3 зат жатады, олар кітап, домбыра, қалам. Осының бірін бала алуы керек. Кітап алса, ғалым, ақын болады, домбыра алса, әнші, күйші болады, қалам алса, жазушы, ұстаз болады деген ұғымды білдіреді.

Автор: Шолпан апа ақ жолдың басында тұрған Нұрәділдің аяғына ала жіпті байлайды. Қолынан әкесі мен анасы ұстап тұрады. Шолпан  апа сөйтіп Нұрәділдің тұсауын кеседі.

Шолпан апа (Мерей): Пісіміллә,

Қаз-қаз, балам, қаз балам,
Қадам бассаң, мәз болам.
Ала жіпті байлайын,
Тұсауыңды кесейін, (тұсауы кесіледі)

Ал, енді, батырым!
Жолың ақ болсын!
Денің сау болсын!
Үлкеен азамат бол!
Елінің мақтанышы бол!
Ата-анаңның қуанышы бол!

Ата-әжеңнің жұбанышы бол! (өлең қосылады) музыка тоқтатылады

Шолпан апа (Мерей): Ал, енді өзіне ұнайтын затты таңдасын!

Сұлушаш: Ой, Нұрәділ ………………. алды!

Шапалақтау

Ақан құда (Бектемир): Ой, балам үлкен азамат бол!

Жамал құдағи (Жасмина): Ой, балапаным, жүйрік бол!

Сулейман: Тез, шауып кет!

Автор: тойға келген қонақтарда өз тілектерін айтып, сыйлықтарын береді.

Арина Кузнецова: Өркенің өссін!

Дарья Цыбулина: Қадамың құтты болсын!

Арина Цыбулина: Жүйрік бол!

Антон: Жолың ақ болсын!

Марагарита: Өмір жолы ақ, түзу болсын!

Томирис: Кішкентайдың қадам басқаны құтты, өмір жолы жарқын болсын!

Жамал құдағи (Жасмина): Әй, келінжен Шолпан  апаға кәдең қайда?

Сұлушаш: иә,  апа, қазір  әкелемін!

Автор: Кәде тарту – баланың тұсауын кескен құдайы қонаққа арнайы тартылған сыйлық. Оны баланың ата-анасы арнайды. Баланың ата-анасы тұсау кескен Шолпан  апаға сыйды тартады.

Шолпан апа (Мерей): балаларым, үлкен рахмет! Бақытты болыңдар! Маған осындай ілтипат көрсеткендеріңе, алғысым шексіз!

Барлығы бірін-бірі  құшақтап, сахнадан шыға бастайды.

Музыка қосылады «Қазақтың дәстүрлері»

Тұсаукесер

   Қазақтар бала
қаз-қаз тұра бастағанда «болды, енді жүреді» деп байлам жасап, сәбиді өмірдің
келесі кезеңіне – жүру, тұру процесіне дайындаған. «Тұсау кесу рәсімі, міне,
дәл осы кезде атқарылады. Тұсаукесер — әр бала үшін міндетті түрде орындалатын
салт.

                                    Тұсаукесер
тойы

   Кез келген тойдың
жақсы өтуі тікеле тойды басқарушы адамға байланысты. Сондықтан да той асабасына
өте жауапты міндет жүктеледі. Тойды жүргізу барысы, тілек айтушылар тізімі,
үзіліс кезіндегі ойын-сауық түрлері және табақ тарту, той бастау салттары жайлы
ойлар алдын-ала талқыланады. Қонақтар жиналғаннан кейін ортаға той иесі –
кішкене сәбиді әкеледі. Ақ кимешек киген әжелер шашуын әкеледі. Ақ кимешек
киген әжелер шашуын дайындап тұрады.

   Бұрындары баланың
тұсауын лып еткізіп өткір сапымен кескен. Баланың келешегінде қарама-қарсы  — қайшылану болмасын деп, мүмкіндігінше
қайшымен кеспеген екен. Тұсау кесудің алдында ол, баланың қолына түсетін ерекше
бір сыйлық ұстатқан. Сосын жиналған жұртқа қарап, балаға бата-тілегін айтатын
болған. Ел «Әумин!» деп бетін сипаған соң тұсау кесіледі де, баланың әбден
естияр болған, аға-әпкелері сәбиді «қаз-қаздап» жұртқа қарай біршама жүргізеді.
Баланың тұсауын кескен адамның өмірде сүріншек, шалағай, зуылдақ не өтірікші
болмағаны дұрыс. Керісінше, жүріс-тұрысы ширақ, өмірде орнықты, нық адам
болғанын әке-шешелері әдейі ырым етіп, қалайтын болған. Той иелері тұсау
кесушіге өздерінің сый-кәделерін жасайды. Тұсауды кесетін сапы не пышақ өз
иесіне қайтарылады да, кесілген ала жіпті сол топтағы жаңа нәрестелі
болғандарға немесе бала көтере алмай жүрген жұптарға ырым қылып таратып береді.
Осы кезде шашу шашылып, тұсау кесу жыры айтылады. (Бұл тұсау кесу жырын бір
адам жеке дауыспен, немесе жиналған жұрт бірігіп, қосылып айтса болады

Қаз-қаз, балам, қаз балам,

Қадам бассаң мәз болам.

Күрмеуіңді шешейін,

Тұсауыңды кесейін.

Қаз-қаз, балам, қаз, балам,

Тақымыңды жаз, балам.

Қадамыңа қарайық,

Басқаныңды санайық.

Қаз-қаз, балам, жүре ғой,

Балтырыңды түре ғой.

Тай-құлын боп шаба ғой,

Озып бәйге ала ғой.

Қаз баса ғой, қарағым,

Құтты болсын қадамың!

Өмірге аяқ баса бер,

Асылардан аса бер.

Жүгіре қойшы, құлыным,

Желбіресін тұлымың.

Елгезек бол, ерінбе,

Ілгері бас, шегінбе.

   Тұсау кесу –
қазақтың өмір сапарының сәтті болуы үшін ақ ниетпен жасаған ырымы, Құдайға
деген құлшынысы, «Баталы ел – арымас, батасыз құл — жарымас» деп аталарымыз
айтқандай, ақ батаның реті осыдан кейін келетін сияқты. (Бата берудің бір
үлгісі):

Тұсауың кесілді – құлама,

Тізеңді жаралап, жылама.

Қанеки өзіңді сына да!

Секірсең, құздардан сүрінбе,

Шың-құзға шыққанша бүгілме,

Болаттай қабырғаң қатайсын,

От ұшқын ойнасын түріңде.

Ұзақ боп иншалла, өмірің,

Тасысын шаттықтан көңілің.

  (Батаның неше түрлі
үлгілерін «Ақ бота» («Өнер баспасы, 2001 ж.)

кітапшасынан тауып алуларыңызға болады).

   Бұдан кейін
қонақтар жолына қарай той дастарханына шақырылады. Ары қарай баланың атасы мен
әжесі, болмаса сол әулеттің үлкен ақсақалы құтты болсын айтып, батасын беріп,
тойды ары қарай жүргізуші асабаны жұртқа таныстырады. Ендігі жердегі тойдың
барысы түгелімен асабаға тапсырылады.

   Асаба алғашқы сөзді
алдымен тойға жиналған қонақтармен, ағайын-туыстармен, бүлдіршіндермен
сәлемдесіп, тұсауы кесілген сәбиге тілек тілеумен бастайды. Өйткені, кез келген
танысу сәлемдесуден, тілек тілеуден басталады. Мысалы, тойды былай бастауға
болады:

Құрметті қонақтар, армысыздар,

Бәріңіз де есен-сау бармысыздар.

Тұсау кесіп, той жасау – ата-дәстүр, салтымыз,

Жақсылықты тілейміз тойға келген жалпымыз.

Думанды тойын жасап дүбірлетіп,

Салт-дәстүрді ежелден қастерлеген халқымыз.

   Тойда тілек айтатын
әрбір қонаққа жолыңа, туыстық ретіне және халық алдында сіңірген еңбегіне қарай
сөз беру асабадан үлкен шеберлікті қажет етеді. Яғни сөз кезегін ардагер
ақсақалдардан бастаған дұрыс. Өйткені үлкенді сыйлау – халқымыздың өнегелі
қасиеттерінің бірі. «Аталы сөз – баталы сөз», «Атаның сөзі Ж ақылдың көзі»
деген сөздерден біз осыны аңғарамыз.

   Ата, ақсақалды,
қадірлі қарияны құрмет тұту, олардың ақ батасын алу – сәбидің келешегіне, жалпы
өмір жолына зор бақыт, мол жақсылық әкелетінін асабаның нақышына келтіріп айтуы
мәнді болып шығар еді.

Ата менен немере – аяқталмас бір дастан,

Екеуіне керегі – ашық болсын нұрлы аспан!

— Балаңнан тәтті дейді немере,

Маған ақы сен өмірде төлеме.

Гүл сияқты алақанмен аялап,

Күн сиқты көтеремін төбеме.

   Немер үшін ең
мейірімді жан — әже. Әженің аялы алақаны, мөлдір мейірімі, жылы жүрегі,
кіршіксіз таза көңілі немереге ауадай қажет. Әжелердің ақ тілегін тыңдап, бата
сұрап және сол кісілердің жолын бізге де берсе екен деген тілек айтылады.

   Қандай той болсын
нағашылардың төрден орын алатыны сөзсіз. «Киіз үйдің жақсы болуы – ағашынан,
азаматтың жақсы болуы – нағашыдан» деген сөзден бойындағы асыл адамгершілік
қасиеттер ананың қаны, әрі ақ сүті арқылы дариды, олай болса, анаңның өскен
елін, өркен жайған нағашы қауымыңды қастер тұт деген мағынаны түсінеміз.

Қымбат болар туған жердің ағашы да,

Әркімнің жету керек бағасына.

Анамның ақ сүті үшін өмір бойы,

Бәріміз борыштымыз нағашыға!

  (Нағашылары сәбиге
батасын, тілек айтып, «қырық серкешін» атап жатады).

   Осылай рет-ретімен
сөз кезегі беріліп жатады.

   «Бір сәбиді
қуантсаң, мың періште қуанады» деген сөзді ескере отырып, сәбидің қуанышында
жас балаларды ескерусіз қалдыруға болмайды. Ересек балаларға ән айтқызып,
күрестіруге, әртүрлі ойындар ұйымдастыруға болады. Сыйлықтарды да бала жасына
лайықтап алу керек. 2-3-4 жастағы балалар жарысын ұйымдастырса, той мәнісін аша
түскендей болады. Белгілі межеге дейін кім жығылмай бірінші жетеді, үлкен сыйлық
иегері болады. Бұл тойда балалардың тұсауын кескен адамдар аталып, құрмет
көрсетіледі. Араларында тұсауы кесілмей, жығыла беретін балалар болса, тұсауын
сол жерде кесіп, тойды ары қарай жалғастырса, әркімнің есінде ұзақ сақталатын
қызықты сәттер молая берері сөзсіз.

   Үлкен-кіші демей,
бірдей атсалысып, ән айтып, би билеп, тойды әуелі балалардың, сосын
ересектердің есінде қаларлықтай етіп өткізіледі. Түрлі сыйлықтар үлестіреді.
Әжелер жарысын ұйымдастыруға болады. Баланың тұсауын кескен адамға сыйлық беріледі
немесе аяқ киім ұсынылады.

Ұнады ма? Онда достарыңмен бөліс!