Башҡортостан Республикаһы Хәйбулла районы муниципаль район
Аҡъяр ауылы «Бәпембә» балалар баҡсаһы баланы үҫтереү үҙәге
муниципаль автономиялы мәктәпкәсә белем биреү учреждениеһы
Өлкәндәр төркөмө өсөн
«Кәкүк сәйе» фольклор байрамы
Әҙерләне:
тәрбиәсе БайсуринаЗ.Ә.
Байрам тышта үткәрелә.
Төп белем биреү өлкәһе: телмәр үҫеше.
Белем биреү өлкәләрен интеграциялау: танып белеү үҫеше, социаль- коммуникатив үҫеш.
Интеграцияланған бурыстар.
Белем биреүсе: тирә-йүнде өйрәнеүгә теләк уятыу, ҡоштар, үләндәр, бөжәктәр донъяһына балаларҙың иғтибарын йәлеп итеү, улар тураһында яңы белем биреү. Урманға, ҡырға сыҡҡанда хәүефһеҙлек ҡағиҙәләрен теүәл үтәүҙе талап итеү.
Үҫтереүсе: Һүҙ байлыҡтарын арттырыу, телмәрҙәрен үҫтереү
Тәрбиәүи: милли уйындар аша балаларҙың һаулығын нығытыу; уларҙа иғтибарлылыҡ, уяулыҡ, татыулыҡ, дуҫлыҡ, тәбиғәткә, уның үҫемлектәренә, хайуандарына ҡарата яҡшы мөнәсәбәт, һаҡсыл ҡараш тәрбиәләү. Әхлаҡи ҡағиҙәләрҙе үҙләштереүҙе тәьмин итеү.
Алдан үткәрелгән саралар: тәбиғәт тураһында йырҙар, шиғырҙар, бейеү өйрәнеү, әңгәмә үткәреү
Алып барыусы йүгереп сыға. Ул байрам тураһында хәбәр итә.
Алып барыусы. Тыңлағыҙ! Тыңлағыҙ!
Яҙғы байрам, бөгөн байрам!
«Кәкүк сәйен үткәрәбеҙ!
«Кәкүк сәйе», «Кәкүк сәйе!»
Бөтәһе лә килһендәр,
Байрамыбыҙға рәхим итһендәр!
Оло инәй. Һаумыһығыҙ, балалар! Байрамығыҙ мөбәрәк булһын!
Бала. Инәй, ниңә «Кәкүк сәйе» байрамын үткәрәләр ул?
Оло инәй. Борон-борондан башҡорттар ҡош-ҡортҡа табынып йәшәшәгәдәрн. Кәкүк- халҡыбыҙҙың әкиәттәрендә ҡошҡа әйләнгән әсәне, үҙ һөйгәненә тоғро ҡалған ҡыҙҙы сағылдыра.
Бала. Инәй, шул турала беҙгә һөйлә әле?
Борон-борон заманда Кәкүк исемле егет йәшәгән. Уның яратҡан ҡыҙы булған, ти. Бер ваҡыт һуғыш сыҡҡан. Егет һуғышҡа киткән һәм әйләнеп ҡайтмаған, ти. Ҡыҙ уны бик һағынған. Бер көндө: «Әй, Хоҙай миңә ҡанаттар биреп ҡошҡа әйләндерһәңсе, мин һөйгәнемде эҙләп табыр инем,» — тиеп ялбарған, ти. Шунан ҡыҙ ҡошҡа әйләнеп осоп киткән, һәм «Кәкүк, кәкүк,» — һөйгәнен саҡырып эҙләп тик йөрөй, ти. Сит ояға йомортҡа һала, баҫып сығарырға түҙемлеге етмәй шул.
Кәкүк саҡыра башлай.
Оло инәй. Балалар, кәкүк тауышын ун ҡолаҡ менән ишеттегеҙме, һул ҡолаҡ менәнме?
— Уң ҡолаҡ, уң ҡолаҡ?
— Тәүге кәкүк тауышын уң ҡолаҡ менән ишетһәң гел яҡшылыҡ ишетәһең ул, балалар. Хәйерлегә булһын!
Кәкүк саҡыра
Балалар, кәкүктән нисә йәш икәнен һораһаң ул дөрөҫ яуап бирә.
Балалар.
Моңло Кәкүк,
Әйтсе әлүк,
Миңә нисә йәш?
Бөтә балалар кәкүк тауышын һанайҙар (1-2 ҡат …)
Алып барыусы. Дөрөҫ әйтте бит кәкүк,
Алдай күрмәгеҙ берүк!
Саҡырайыҡ ҡунаҡҡа,
Килеп етһен ул тиҙ үк!
Бөтәһе бергә: Кәкүк, кәкүк, кил әле!
Хәлебеҙҙе бел әле!
Кәкүк кейемендә тәрбисәе «Осоп» сыға.
Мин дә килдем ҡунаҡҡа,
Һыйҙарым урман тулы.
Йыйып-йыйып ашағыҙ.
Балаҡайҙарым, был-йыуа,
Үҫеп биттәрен йыуа.
Тәме уның ҡымыҙҙай,
Салат «бәлеш бешерергә
Бик тә шәп япраҡтар! (ҡуҙғалаҡ)
Инәй. Беҙ йәш саҡта, балалар,
Төрлө үлән ашаныҡ
Аслыҡ, юҡлыҡ саҡтарҙа
Ялан, урман ҡотҡарҙы.
Күп үләндәр юҡ хәҙер,
Көтөү- көтөү һарыҡтар
Үлән тамыры кимерә.
Алып барыусы. Ишеттегеҙме, балалар
Ил инәһе һүҙҙәрен!
Үләндәрҙе һаҡлайыҡ,
Тапамайыҡ, яндырмайыҡ!
Ҡый, бысраҡ ҡалдырмайыҡ!
Ағастарҙы һындырмайыҡ
Ҡоштарҙы, бөжәктәрҙе һаҡлайыҡ.
Үлән бөтһә, ни ҡала?
Быны белһен һәр бала!
Балалар уртаға сыға
- Беҙ беләбеҙ һине, кәкүк,
Яҙын йырың тарала.
Бына нимәләр ишеттек.
Быйыл һинең турала.
Кәкүк «Миңә бик ҡыҙыҡ, тыңлайым һеҙҙе»
2-се бала. Шомло әкиәт, легенда
Кәкүк ҡошҡа бәйләнгән
Моңһоҙлоҡта, йүнһеҙлектә
Битәрләүгә әйләнгән.
3-сө бала. Сәнгелдәк аҫмай ағасҡа
Бәпестәрен бәүетмәй,
Емдәр ташып балаларға
Ҡанаттарын нығымай.
4-се бала: Ун-егерме йомортҡаһын
Һала төрлө ояға.
Баҫып ҡарап ултырырға
Әллә инде ояла?
Кәкүк. Ваҡытым юҡ шул, балалар
Ун сәғәтләп эшләйем.
Бер сәғәттә йөҙ ҡарышлауыҡты
Суҡышыма тешләйем.
«Оҙон сәсле» һимеҙкәйҙәр
Миңә бик тәмле һыйға
Һайланарар һыйланғанда,
Башҡа ҡош теймәй уға.
5-се бала. Шулаймы? Ә беҙ белмәнек,
Файҙаң күп бит урманға.
Кәкүк тауышы ишетелә.
Ҡыҙҙар кәкүк менән бергә «Кәкүк» булып бейейҙәр.
Оло инәй. Һай, афарин, балалар. Бик матур бейенегеҙ. Ҡарға, кәкүк кешеләргә изгелек килтереүсе ҡоштар. Шуға ла уларға бағышлап байрамдар үткәрәләр. Уларҙан йәйҙең матур килеүен игендең ишелеп уңыуын һорағандар.
Алып барыусы. Оло инәй, беҙҙең балалар шундай зирәктәр, йомаҡ ҡойошорға яраталар.
- Көндөҙ уның күҙе һуҡыр, төнөн һунарға сыға. Шар күҙле матур… (Өкө)
- Йыр -моңдарға күмә ерҙе, Илаһи мәл-таң тыуғас тәбиғәткә шикһеҙ ғашиҡ, һоҡланғыс ҡош… (Һандуғас)
«Ҡар»ҙа «ҡар» тип осоп йөрөй,
Үҙе уғры, үҙе яһил,
Исеме уның … (ҡарға)
Оло инәй. Һай, афарин. Бик күп йомаҡтар беләһегеҙ икән? Ҡоштарҙы ла бик яратаһығыҙҙыр инде?
Алып барыусы. Эйе, инәй. Балалар, беҙ ҡыш көнө ҡоштарға нимәләр эшләйбеҙ? Ә яҙ көнө?
Дөрөҫ балалар. Ә хәҙер оло инәйгә матур итеп йырлап күрһәтегеҙ.
ЙЫР.
Балалар салҡатан ҡолайҙар ҙа ерҙән услап алалар.
1-се бала. Усыма үләп сыҡты
Оло инәй. Йыл яҡшы килер.
2-се бала. Минең усыма йөн сыҡты,
Оло инәй. Йөн сыҡһа — мал үрсей.
3-сө бала. Миңә йыуа сыҡты.
Кәкүк саҡыра.
Алыпбарыусы. Балалар, кәкүк саҡыра, әйҙәгеҙ теләктәр теләйек.
Бергә. Тәнемдең һаулығын бир илемдең именлеген бир.
Ямғыр яу, яу
Иген үҙһен ишелеп
Асыҡмаһын кешелек.
Ямғыр яу, яу
Донъялар имен булһын.
Оло инәй. Амин шулай булһын инде, балалар.
Балалар, борон кәкүк ауылға осоп килһә, аслыҡ була, ти торғайнылар. Шуға күрә ҡырға сыҡҡан ыңғайы кәкүк ултырып саҡырған ағас төбөнә аҡ ризыҡ-һөт ҡатыҡ ҡоя торғайнылар.
Оло инәй теләктәр теләпағас төбөнә һөт ҡоя.
Балалар, еңгәйҙәрегеҙҙең
сәйе әҙер ҙә булып киләлер шул. Беҙҙе сәйгә саҡырғансы әйҙәгеҙ уйындар уйлап алайыҡ. «Аҡ тирәк», «наза», «Йәшерәм яулыҡ» уйынын уйнайҙар.
Алып барыусы. Уйын бөттө, балалар
Ҡайнаны самауырҙар
Кәкүккәй эсерә сәй,
Тәмле булһын сәйебеҙ!
Йәмле булһын йәйебеҙ
Матурлыҡты һаҡлайыҡ
Ил инәһе теләктәрен онотмайыҡ.
5 март гадәти бер көн булып үтеп китәр кебек иде. Әгәр Интернетны ачып, бүгенге нинди бәйрәм икәнлеген карамаган булсак… Бүген Халыкара коймаклар көне икән бит, дуслар! Ә бу коймак пешереп якыннарыңны сыйлау өчен менә дигән сәбәп! Димәк, әлеге бәйрәм белән якынннрак танышабыз. Ахырдан сезне тәмле бонус — җиңел пешерелә торган һәм телне йотарлык коймак рецептлары көтә. ???
Тарихка күз салсак…
Әлеге бәйрәмнең 70 еллык тарихы бар. Башлангычны ул Американың Канзас штатында ала. Шул ук вакытта Англиядә бәйрәм ителә башлавына инде 1,5 мең ел дигән фикер дә бар.
Легендага ышансак, 1445 елда, Англиянең Олни шәһәрендә була бу хәл. Пост (хрстианнарның “ураза”сы) вакыты булуга карамастан, чиркәүдә хезмәт итүче бер хатын-кыз коймак пешерергә тотына. Кисәк яңгыраган кыңгырау чыңы аны сискәндереп җибәрә. Хатын моны “өстән төшкән” билге дип кабул итә һәм табасын күтәргән килеш чиркәүгә гөнаһларыннан “арынырга” йөгерә. Йөгергәндә коймагын табасында әйләндерә-әйләндерә барган, ди.
Әлеге сәер һәм шаян вакыйга шул дәрҗәдә популярга әйләнә ки, хәтта матур традиция әверелә. Бәйрәм аларда бүген дә популяр.
Бәйрәм көнне коймак күтәреп йөгереп йөререгә кирәк!
Җирле халык бу көнне коймак тотып йөгерә! Тагын ничек бәйрәм итеп була инде, әйеме? 
Лондонда коймак салынган табаларны тотып бүгенге көндә балалар да ярыша. Конкурс шартлары буенча, табадагы коймакны йөгереп барганда булдыра алганча күбрәк сикертеп әйләндерергә кирәк. Ә бәйгегә старт иртәнге 11 сәгатьтә (беренче кыңгырау чыңы яңгыраганда) бирелә. Бәйрәмдә гади халык кына түгел, парламент вәкилләре, лордлар да катнаша. Тагын бер сәер вә кызыклы факт: конкурста “катнаша торган” коймаклар таралмасын өчен аларга ат койрыгы салып пешерү очраклары билгеле.
Ә татарларда…
Ә татарлар коймак көнен уздырып тормый. Аның каравы, коймакны бик яратып пешерәләр һәә-әәә-әм ашыйлар! Ниһать, БОНУСка чират җитте! Җиңел һәм тәмле коймак пешерү рецептлары тәкъдим итәбез.
Ысул №1
Кирәк була:
- 0,5 л сөт;
- 2 йомырка;
- 1 аш кашыгы шикәр комы;
- 2 аш кашыгы сыек май;
- он;
- бер чеметем тоз һәм 2 грамм сода.
Шулай ук тирән савыт, болгаткыч һәм миксер кирәк. Башта йомырканы шикәр комы һәм тоз салып күпертәбез, аннан сыек май салып болгатабыз. Сөт салабыз, кабат болгатабыз.
Коймакны кыздыра башлар алдыннан табаны кыздырабыз, аннан гына майлыйбыз.
Ысул №2
Кирәк була:
- 0,5 л әчегән сөт яки кефир;
- 2 йомырка;
- 3 аш кашыгы сыек май;
- 1 аш кашыгы шикәр комы;
- тәменчә тоз;
- 2-3 стакан он;
- ярты чәй кашыгы сода.
Кәстрүлгә 0,5 литр әчегән сөт яисә кефир, 2 йомырка, 3 аш кашыгы сыек май, 1 аш кашыгы шикәр комы, тәменчә тоз салып болгатабыз. Шуны салмак утта болгата-болгата җылытабыз. Аннары өстенә, аз-азлап, 2-3 стакан он салып болгатабыз. Ахырдан ярты чәй кашыгы сода салабыз. Һәм коймакларны майлап кыздырылган табада пешерәбез.Табаны бер тапкыр гына майласагыз да була. Коймак табага ябышмый. Тәмле булсын!!!
Лайфхак:
Коймак пешергәндә табаны бер генә тапкыр майлау да җитә. Ә коймак табага ябышмасын өчен бер кашык майны табада кыздырырга һәм камырга салырга мөмкин.
Зилә САБИТОВА
Башҡортостан Республикаһы Хәйбулла районы муниципаль районының муниципаль автономиялы Дөйөм белем биреү учреждениеһы Аҡъяр ауылының 1-се урта дөйөм белем биреү мәктәбе филиалы
Сәғит ауылының Башланғыс дөйөм белем биреү мәктәбе
«Ҡатыҡ тәмләшеү» йолаһы
(фольклор байрамына арналған кисә сценарийы)
Уҡытыусы Абдуллина С. З.
башланғыс кластар уҡытыусыһы
2014
Маҡсат: халыҡ йолалары, байрамдары менән таныштырыу, башҡорт халыҡ уйындарына, шаян йырҙарына, таҡмаҡтарға ҡарата ҡыҙыҡһыныу һәм һөйөү тойғоһо уятыу, көйҙө дөрөҫ итеп башҡарырға өйрәтеү, телмәр үҫтереү.
Йыһазландырыу: сәскәләр, ноутбук, ҡалаҡтар, ҡатыҡлы табаҡ.
Ҡатнашалар: ҡыҙҙар, малайҙар, әбейҙәр.
Байрам барышы:
Музыка яңғырай. Болонға ҡыҙҙар инә.
1-се ҡыҙ. Аҡ сәскәләр, күк сәскәләр,
Күп сәскәләр яланда.
2-се ҡыҙ. Беҙ исемен белмәй торған
сәскәләр ҙә күп бында.
3-сө ҡыҙ. Кем буяған, нисек улар
күп төрлө төҫкә кергән!
4-се ҡыҙ. Яҙғы миләүшә сәскәһен
танып була күҙенән.
5-се ҡыҙ. Бына быныһы ынйы сәскә,
хуш еҫ аңҡый үҙенән.
6-сы ҡыҙ. Ҡалай матур сәскәләр!
1-се ҡыҙ. Ялан хуш еҫкә күмелгән!
2-се ҡыҙ. Ҡыҙҙар, әйҙәгеҙ, иртәгә ошо болонға ҡатыҡ тәмләшергә киләйек!
3-се ҡыҙ. Минең ҡатығым юҡ.
4-се ҡыҙ. Беҙгә кил, беҙҙең ҡатыҡ күп, өләсәйем бирер.
5-се ҡыҙ. Беҙ күстәнәс тоторбоҙ,
Яңы йырҙар оторбоҙ.
6-сы ҡыҙ. Ҡатыҡ етер һәр кешегә,
Иреп юғалыр телдә.
1-се ҡыҙ. Ҡайһы ергә сығайыҡ?
2-се ҡыҙ. Айғыр тауға сығайыҡ. Барабыҙға ла яҡыныраҡ булыр.
3-сө ҡыҙ. Балитәкле күлдәк кейәйек,
тәңкәләрҙе камзулға теҙәйек.
4-се ҡыҙ. Таҫмалар – сәстә,
Яулыҡтар – башта.
5-се ҡыҙ. Беләҙек, йөҙөк, муйынсаҡтар ҙа онотолмаһын!
6-сы ҡыҙ. Әйҙәгеҙ, киттек! Әйҙәгеҙ, әйҙәгеҙ!
Ҡыҙҙар сығалар. Малайҙар инә.
1-се малай.Малайҙар, иртәгә ҡыҙҙар ҡатыҡ тәмләшергә сығалар.
2-се малай.Әйҙәгеҙ, беҙ ҙә киләйек!
3-сө малай.Мин дә ҡалмайым. Мин дә сығам.
4-се малай.Әйҙәгеҙ.
Малайҙар сығалар.
Алып барыусы. Ҡатыҡ тәмләшеү – бер урам ҡыҙҙарының байрамы. Ул яландар сәскәләргә күмелеп, һыйырҙың һөтө тәмләнгәс, үткәрелгән. Уйында бер нисә оло кеше ҡатнаша торған булған. Ҡыҙҙар, киске уйын ваҡытында һөйләшеп, вәғәҙә бирешкәндәр. Байрамға егеттәр ҙә килгән.
Күңелле музыка. Болонға шаулашып ҡыҙҙар инә, күлдәктәрен өйөрөлөп күрһәтәләр. Бейешеп әйләнгәндә малайҙар килеп инә.
1-се малай. Ҡыҙҙар, беҙ һеҙҙең менән уйнайыҡ әле?
1-се ҡыҙ. Эй был малайҙар! Бер үҙҙәре генә уйнай алмайҙар!
2-се малай. Уйнайыҡ инде һеҙҙең менән?
2-се ҡыҙ. Сәстән тартмаһағыҙ…
3-сө малай. Ю-ю-юҡ!
3-сө ҡыҙ. Хәрәмләшмәһәгеҙ…
4-се малай. Ҡайҙа инде!
“Аҡ тирәк, күк тирәк” уйыны
4-се ҡыҙ. Әйҙәгеҙ, ҡыҙҙар, малайҙар таҡмаҡ әйтешеп алайыҡ.
Ҡыҙҙар. (йырлайҙар)
Эй малайҙар, малайҙар!
Бәләкәй генә малайҙар.
Ҡатыҡ ашап үҫегеҙ,
Артһын һеҙҙең көсөгөҙ.
Малайҙар. (ҡулдарында ҡалаҡтар)
Батыр булып үҫербеҙ,
Киң булһын күңелегеҙ.
Ах, ниндәй малайҙар тиеп,
Ҡыҙыр әле күҙегеҙ!
Ҡыҙҙар. Эй малайҙар, малайҙар!
Түбәләге ҡалайҙар.
Ҡатыҡтарын ашап бөткәс,
Табаҡ төбөн ялайҙар.
Малайҙар. Әле ҡатыҡ ҡапманыҡ,
Ҡатыҡта ҡаймаҡ тапманыҡ.
Әсе ҡатыҡ ашап булмай,
Сеүәтәне алманыҡ.
Алып барыусы. Ҡайһылай оҫта йырлайҙар! Малайҙар шаяныраҡ булып сыҡты. Ҡатыҡтары юҡ, ә ҡалаҡ алырға онотмағандар. Ярай, хәҙер һеҙгә ҡыҙҙар ҡатыҡ әҙерләп тәмләттерерҙәр, ултырып тороғоҙ.
Ҡыҙҙарҙың ҡулында сеүәтә. Бейейҙәр.
Бергә. Ҡулыбыҙҙа сеүәтә,
Бөтәбеҙ таҡмаҡ әйтә.
Тәмле ҡатыҡ йырлата,
Йырлата ла бейетә.
1-се ҡыҙ. Ҡатыҡ ашап ҙурайҙым,
Бигерәк оҙонайҙым.
Йөҙөм түп-түңәрәк,
Тулған айҙай түңәрәк.
Йыр “Айҙар ғынайым”
2-се ҡыҙ. Һөйөнсө, һөйөнсө!
1-се малай. Һөйөнсөгә ҡолағың!
1-се ҡыҙ. Һөйөнсө! Һөйөнсө!
1-се малай.Ауыҙыңа бал да май!
1-се ҡыҙ. Килде таҡмаҡсы әбей,
Таҡмаҡ әйтә лә бейей.
Уның әйткән таҡмағына
Беҙҙең күңелдәр ирей.
Табаҡ тотоп 3 әбей инә. Бейейҙәр
1-се әбей. Ҡыҙҙар ҡатыҡ тәмләшә тигәс, килдек әле. Борон заманда беҙҙең өләсәйҙәр беҙгә ҡуйылтмаҡ яһап ялата торғайны (бармағы менән табаҡ төбөн һыпырып ялай. Ҡыҙҙар менән малайҙар уға эйәрә).
2-се әбей. Тәмлеме?
Малайҙар. Тәмле, тәмле, тәмлекәс!
Ҡыҙҙар. Инәй, уны нисек эшләйҙәр?
5-се ҡыҙ. Ә мин беләм, уны өләсәйем ялата.
1-се әбей. Тәүҙә ҡорот әҙерләргә кәрәк. Ҡоротто нисек ҡуйырға өйрәтәйемме?
Ҡатыҡ ҡойҙом ҡаҙанға,
Ҡатыҡҡа ике аҙна.
Эркет ҡайнай ҡаҙанда,
Ҡабармай болғағанда.
Эркет ҡайнаны урғып,
Һөҙҙөм иләкте алып.
Ултырҙы ул тонғансы,
Тағы бер кис ҡунғансы.
Тап-таҙа тоҡҡа ҡойҙом,
Баш түбән аҫып ҡуйҙым.
Эркет һыуҙары аҡты,
Аҡ ташты һалдым тағы.
Тоҡто асһам, ап-аҡ ҡорот,
Услап-услап уны тот.
Юҡ икән тоҙо, кәрәк,
Тоҙһоҙ сөсө бигерәк.
3-сө әбей. Ҡорот йомарлаған саҡта табаҡ төбөнә йәш ҡорот ҡалдырып, һөт ҡойоп ҡуяһың.
2-се әбей. Уны тәмле булһын тиһәң,
Яңы һөттө ҡояһың.
Ҡаймаҡ ҡушһаң, бигерәк шәп,
Их, ялап бер туяһың.
1-се әбей. Бына, балалар, ҡуйылтмаҡ шулай яһала.
2-се әбей. Был матур йоланы онотмай, уйнап йөрөүегеҙ өсөн ҙур рәхмәт, балалар.
1-се ҡыҙ. Әйҙәгеҙ, хәҙер бер аҙ уйнап алайыҡ.
Бергә. Әйҙәгеҙ, әйҙәгеҙ!
“Йөҙөк һалыш” уйыны.
Адрес публикации: https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/303178-scenarij-folklornogo-meroprijatija
Школьные театральные сезоны » 2017 » МБОУ СОШ с.Кара-Якупово, Республика Башкортостан. «Поход за талою водой»
МБОУ СОШ с.Кара-Якупово, Республика Башкортостан. «Поход за талою водой»
фольклорный кружок«Сулпылар»
МБОУ СОШ
с.Кара-Якупово
Чишминский район, Республика Башкортостан
представляет
“Ҡар һыуына барыу”
«ПОХОД ЗА ТАЛОЮ ВОДОЙ»
Краткое описание
башкирского обряда
“Ҡар һыуына барыу” –“Поход за талою водой”
Поход за талой водой- довольно распространенный
обряд среди башкир. Обряд обычно проводится весной, когда начинается
интенсивное таяние снегов, по улицам бегут ручейки. Обряд служил поводом для
поднятия настроения после долгой и суровой зимы. Еще с осени отмечалось место,
которое охранялось от загрязнения. Такое место
находилось в 1-1,5 км от населенного пункта. Как только земля
открывалась от снега, молодые девушки, и невестки с ведрами на коромыслах, с
песнями-танцами шли за талой водой. Такой водой затем купали младенцев, кипятили
чай в самоварах, мыли лицо, волосы. Талая вода считалась самой чистой во время
половодья.
Руководитель
фольклорного кружка «Сулпылар» МБОУ СОШ
с.Кара-Якупово Чишминский район, Республика Башкортостан — Мусина Наиля Наилевна
Участники — обучающиеся МБОУ СОШ с.Кара-Якупово
Ҡар һыуына барыу
(“
Поход за талою водой” —
спектакль на башкирском языке с субтитрами на русском языке)
Бабушкин сундучок. Сценарии для
проведения обрядовых праздников. –Уфа: Китап,2008. -168 стр.)
ПЕРЕВОД
Дети пришли
оказывать посильную помощь одинокой бабушке. После всех дел, они собираются
вокруг нее и садятся возле нее.
Бабушка:
-Ребята, скоро наступит весна, а это- пробуждение природы ото сна. Слава
Богу, дни стоят погожие. По традиции можно сходить за талой водой, самовар
поставим, блинчики испечем, стол накроем.
Дети:
— Бабушка, расскажи, почему проводят этот
обряд?
Бабушка:
-Еще у древних
башкир был такой обычай- ходить за талой водой.
За водой шли,
когда затихали бураны, начинал таять снег.
1-й ребенок:
-Говорят,
снежная вода очень полезна, правда ли, бабушка?
Бабушка:
Это правда, ребята. Раньше заводов-фабрик не было, химическими веществами не пользовались, поля
не посыпали минералами, талая вода была очень чистой. Место, где нужно брать
чистую воду, отмечали уважаемые люди рода. Из
этой воды кипятили чай, мыли волосы. Матери в подогретой талой воде
купали младенцев.
2-й ребенок:
-А почему так
делали?
Бабушка:
-Считали, что она оберегает от сглаза. Даже поговаривают, что талая вода
святая. Теперь знаете, для чего нужна талая вода.
Пусть пока джигиты протаптывают
тропинку, а мы споем, спляшем.
(Джигиты уходят протаптывать тропинку).
Девушки поют:
Песня (Музыка Р.Хайбуллина)
Снежные воды,
талые воды
Ручейками в даль
бегут,
Талые воды наших
девушек
От сглаза
берегут.
Не зря талую
воду
Называют
“небесный бальзам”
Полезна душе и
телу,
Полезна и
волосам.
Возвращаются парни:
— Девушки, можно сходить за водой! Кто пойдет?
-Я пойду.
-Нет, я пойду.
Бабушка:
-Не спорьте,
лучше определите по считалке.
Дети проводят считалку.
Бабушка:
—С
благими пожеланиями несите воду домой!
Первая сноха:
-Смотрите, чтоб
вода не разбрызгалась!
Не выплесните
счастье свое!
Девушка
с коромыслами:
Пойдем за талой
водой,
Поведем и
джигитов с собой.
Поставим
самовары полные,
Напьемся чаю с
блинами!
На плечи девушки парень кладет коромысло с ведрами. Они уходят за
водой.
Бабушка
оставшимся детям:
-Пока девушки
несут воду, давайте, вспомним народные приметы!
Дети:
-Давайте!
Давайте!
Бабушка:
—Если
с березы течет обильный сок…
Дети:
-Лето будет дождливое.
Бабушка:
-Если май
холодный…
Дети:
—Значит,
год плодородный.
Бабушка:
-Если много
цвета в радуге…
Дети:
-Значит, к
затяжному дождю.
Бабушка:
Ай да молодцы,
умницы!
Четвертая девушка:
-Бабушка, а я
загадки знаю!
Бабушка:
-Загадай, а мы
отгадаем!
Четвертая девушка:
—Под
дунавеньем ветерка
Здесь, на снегу,
шепчу, кричу,
Что за неделю
погибаю,
А я подольше жит
Дети:
-Подснежник!
Подснежник!
Первая девушка:
-Плакал-плакал,
заревел,
Брякнул,
грохнул,засмеялся,
И над лесом в
семь цветов
Коромыслом
распластался.
Дети:
-Дождь, гром, радуга.
Бабушка:
-Молодцы! Какие
же вы умницы!
Дети:
-А давайте поиграем
в игры.
Играют в
башкирские народные игры.
(Девушки возвращаются с
полными ведрами)
Бабушка:
-Дети, пожелаем
друг-другу здоровья, талой водой сполоснем руки, лицо.
Чай попьем!
Вторая девушка:
-Попробуем талой воды!
(Все
пробуют)
Третья девушка:
-Как вкусно!
Вторая сноха:
Бабушка! Молодежь!Блины испеклись!
Добро пожаловать на чай из талой воды!
(Чаепитие)
Сценарий башкирского старинного обряда
«Кар hыуына барыу йолаhы»(на башкирском языке)
Балалар оло инәйгә ярзам итергә килгәндәр. Эш бөткәс,
улар оло инәйҙе уратып ала, уның янына hикегә ултыралар.
Инәй (дога кылып алгас):
Йә, балалар, оҙакламай оло байрам- Яҙhылыу байрамы етә. Аллага шөкөр, көндәребеҙ матур тора. Имен-аман
кар hыуын алып
кайтып самауырҙар куяйык, яҙ коймагы кояйык, табындарга
куяйык.
Балалар:
Инәй, hөйлә әле, ни өсөн кар hыуына баргандар? Кайҙан килеп ингән йола
был?
Инэй:
Тыңлагыҙ улайhа. Борон-борондан беҙҙең Мең ырыуы башкорттары араhында тауга — кар hыуына барыу йолаhы
булган. hыуга
март айында, бурандар тынып, кар
ирей башлагас баргандар.
1-се кыз:
Кар hыуы
бик файҙалы тиҙәр,
ысынмы икән, инәй?
Инэй:
Эйе, балакайҙар. Элгәре заводтар булмагас, төрлө химик матдәләр
кулланылмагас, басыуҙарга минераль ашламалар
hалынмагас, кар hыуы бик таза булган. hыу ала торган урынды ололар алдан билдәләй торган
булгандар. hыуҙы алып кайткас, катын-кыҙҙар унан сәй
кайнаткан, бит-сәс йыуган. әсәләр был hыу менән
хата йәш балаларын койондоргандар.
2-се кыз:
ә ниңә улай
иткнәдәр hуң?
Инэй:
Был hыу
баланы күҙ тейеүҙән hаклай тигән инаныу йәшәгән.
Хатта боронголар кар hыуын «зәм-зәм» hыуы тип тә йөрөткәндәр. Бына шулай, балалар! Йәгеҙ, хәҙер инде беләhегеҙ, ни өсөн кар hыуына йөрөгәндәрен. Кисә генә
оло агайҙарыгыҙ
кар hыуын алырлык таза урынды билдәләнеләр, кыҙыл тасма тактылар. Егеттәр hыу юлын тапай торhондар, э беҙ йырлап-уйнап алайык.
Егеттәр сыгып китәләр.
Балалар йырлайҙар:
1.Март айҙары етте инде, Урманга
юл ярабыз.
Сәстәребеҙ оҙон булhын, Кар hыуына барабыҙ.
Кушымта:
Кар hыуҙары, кар hыуҙары, Кар hыуҙары агалар.
Күҙ теймәhен
кыҙҙарга, Кар hыуына баралар.
2.Кар hыуҙары бик шифалы, Бит-кулдарҙы йыуырга.
Кар hыуҙарын алып кайтып, Сихыр-зәхмәт
кыуырга.
Кушымта.
3.Юкка гына кар hыуҙарын «Зәм-зәм» hыуы тимәйҙәр.
Кар hыуында йыуындырhаң, Балага күҙ теймәйҙер.
Кушымта.
Егеттәр
килеп инә:
Юл
тапалды, hыуга барырга ла
була.
Инәй: Ярай, кыҙҙар -егеттәр,
имен-аман кар hыуына юллагыҙ,
Бисмилла әйтеп hыу алганда имен яҙҙар юрагыҙ.
1-се кыз:
Тулы силәгегез
сайпылмаhын,
Түгелмәhен
бәхет-өмөттәр,
Кар hыуынан
сибәрләнhен кыҙҙар, Көс-кеүәт алhындар егеттәр.
2-се –кыҙ:
Кар hыуына барайык, Самауырзар куяйык,
Яҙhылыуҙың зәм-зәм hыуын — Сәйен эсеп туяйык!
Кыҙҙар- егеттәр күнәк- көйәнтә алып, йырлай-йырлай сыгып
китәләр.
Инәй:
Малайлар юл ярып кайткансы, әйҙәгез әле, балалар, халкыбыҙҙың hынамыштарын барлайык.
Балалар:
әйҙәгеҙ, әйҙәгеҙ.
Инәй:
«Яҙ куҙгалак күп булhа,
Балалар:
кыш йылы килә».
Инәй:
Кайын hуты мул булhа,
Балалар:
йәй ямгырлы килә.
Инәй:
Төтөн көйәнтәләп бөгөлhә,
Балалар:
көн йылына».
Инәй:
Карама олононан hут акhа,
Балалар:
яҙгы hалкындар бөтә.
Инәй:
Май айы hыуык булhа,
Балалар.
Иген уңа».
Инәй.
«Йәйгорҙа йәшел төс күп булhа,
Балалар.
ямгыр оҙакка hуҙыла.
Инәй.
«Сыйырсык балалары сипылдаша башлагас,
Балалар.
карабойҙай сәсәләр».
Инәй.
Ай, афарин, балалар! Бигерәк күҙәтеүсән икәнhегеҙ?
4-се кыҙ.
Инәй, ә мин йомак та беләм. Кояйыммы?
Инәй.
Йомагыңды кой,
балам, кой. Э беҙ тыңлап карайык,
яуабын да табайык.
4-се кыҙ.
«Мин бында», — тип ниндәй сәскә
Нурлана кар өстөндә?
Тик гумере кыска уның,
Шиңә аҙна эсендә.
Балалар:
Умырзая, умырзая ул.
1-се кыҙ.
Мин дә йомак кояйым әле.
Боҙмайынса йоланы,
Гөрhөлдәне,
иланы,
Йылмайып-көлөп алды,
Төcлө көйәнтә hалды.
Балалар:
Яҙгы ямгыр, күк күкрәү, йәйгор.
Инәй.
Дөрөс, дөрөс. Бигерәк белемлеhегеҙ инде, балалар.
2-се кыҙ.
Эйе,
беҙ бит Дим буйы башкорттары.
М.Кәрим hуҙҙәренә «Без уҙебеҙ Дим буйынан» тигән йырҙы башкаралар.
3-се кыҙ.
әйҙәгеҙ хәрәкәтләнеп «Капка» уйынын уйнайык. (Уйын уйнайлар)
Кыҙҙар, малайҙар тулы күнәктәр менән
кайтып инәләр.
Инэй.
Иншалла, бәрәкалла,
Кар hыуҙарын алып кайткас,
Самауырҙар куяйык,
Күҙ теймәhен үҙебеҙгә,
Бит-кулдарҙы йыуайык,
Бәхет-шатлык юрайык.
Иншалла,
бәрәкалла!
Кыҙҙар, малайҙар
бисмилла эйтеп кар hыуын тәмләп карайзар.
3-се кыҙ.
Ярмаланган кар шифалы,
Кыҙҙар,
йыуайык битте.
Беҙҙән сырхауҙар китте,
Шау-гөр килгән
тәбигәткә
Саздар
йырлар сак етте.
Еңгәләр:
Инәй, балалар! Коймак койолдо, самауыр түргә куйылды, әйҙәгеҙ,
хәҙер кар hыуынан әҙерләгән сәйҙе тәмләп карайык. Барыгыҙ ҙа түрҙән уҙыгыҙ.
Сценарии башкирских свадеб и других праздников
На этой страничке приведены сценарии мероприятий на башкирском языке:
1. Сценарий юбилея на башкирском языке «Туй».
2. Сценарий юбилея на башкирском языке «Юбилейная поездка».
3. Сценарий свадьбы на башкирском языке.
Можете скопировать любой из них себе бесплатно или заказать у нас индивидуальный на своё мероприятие. А также у нас можно заказать любую услугу для проведения башкирской свадьбы и другого банкета.
Любой наш ведущий готовится к мероприятию заранее, при этом составляя сценарий Вашего праздника, который согласуется с Заказчиком. Это входит в стоимость услуг тамады и является бесплатной услугой. Если же вы хотите провести свой праздник самостоятельно, то можете заказать у наших ведущих личный сценарий на русском или татарском языке. Эта услуга платная, гонорар с автором сценария оговаривается персонально. Звоните и мы подберём Вам ведущего или автора сценария на любой проект.
Туй. Сценарий юбилея на башкирском языке
Әссәләмәғәләйкүм, йәнә лә һаумыһығыҙ, ҡәҙерле ҡунаҡтар,ҡоҙа-ҡоҙағыйҙар, ҡоҙа-ҡоҙасалар, ағай-эне, туған-тумаса, бала-саға. Беҙ бөгөн оло мәжлескә, никахлашыу кисәһенә йыйылдыҡ. Кеше ғүмеренең ҡабатланмаҫ, мәңге иҫтә ҡала торған мәле бөгөн. Айбулат менән Гөлнара ғүмер буйы үҙҙәре генә барасаҡ тормош юлдарына аяҡ баҫалар . Шуға күрә был мәжлесте матур, иҫтә ҡалырлыҡ итеп үткәреп ебәрәйек.
Ҡәҙерле йәштәр, һеҙҙе иң күркәм, шатлыҡлы байрамығыҙ менән ихлас ҡотлайбыҙ. Тормош юлығыҙҙы ололар һоҡланырлыҡ, йәштәр үрнәк алырлыҡ, дуҫтарығыҙ шатланырлыҡ итеп үтегеҙ.Ҡауышыу көндәрегеҙҙең шатлығын, мөхәббәтегеҙҙең сафлығын ғүмер буйы һаҡлағыҙ, керһеҙ саф мөхәббәт, тигеҙ ғүмер һеҙгә. Беренсе тост йәштәр һәм уларҙың оҙон ғүмерле бәхете өсөн.
Хөрмәтле ҡунаҡтар, һеҙ әкертен генә ҡапҡалап –ниткәләп, тирә-йүнде байҡап таныша тороғоҙ, ә мин һеҙҙе бөгөнгө мәжлестең кейәү менән килендән ҡала төп кешеләре менән таныштырып үтәйем. Шулай итеп, наливайко һәм угащайкалар-… Кемгә — нимә етмәй, ҡалағы етмәһә, бесәйҙең башына һуғыр инем, тип ултырмағыҙ, обращайтесь.
Табын ҡыҙғансы, ҡунаҡтар ҡыҙмаса булып алғансы, туй тәртибе менән таныштырып үтәйем.
Үҙеңде өйҙәге кеүек хис ит, әммә ҡунаҡта икәнеңде онотма.
Табында ҡош тотҡан бесәй кеүек шатланып, ауыҙ йырып ултыр.
Аслан күршеңде үҙ ҡатының менән бутай күрмә. Иҫеңдән сығарма, күрше тауығы – ҡаҙ, күрше ҡатыны ҡыҙ булып күрененә.
Ҡатынығыҙ аяғығыҙға баҫһа, ботоғоҙҙан семтеп алһа, ҡысҡырып ебәрмәҫкә, ә «аппағым» тип үбеп алырға.
Күҙ алдың томалана башлап, бер ишек өсәү булып күренә башлай икән, аптырап торма, алтын уртаны һайла, яңылышмаҫһың, күптәр шулай итә.
Ҡәҙерле ҡунаҡтар,инструкция үттек , инде ҡултамға ҡуйып та ҡуяйыҡ. Кем дә кем ошо тәртип менән килешә, рюмкаһын төпләп ҡуя.
Бер-берең менән таныштырыу.
Оло шатлыҡ ата-әсәгә
Улы менән ҡыҙы менән ҡыҙы туйында.
Сөнки һаман йәш бала булып ҡалаһығыҙ улар уйында.
Һеҙҙең өсөн улар гел борсола,
Һеҙҙең өсөн керә уттарға.
Шуға күрә ҡотлау өсөн
Беренсе һүҙ — уларға.
Һүҙ- свидетель менән свидетельницаға:
Танытмалар бирәләр.
Загста биргән яҙыу
Һарғая ул һандыҡ төбөндә.
Һүрелмәһен һеҙҙең саф мөхәббәт
Һаҡланһын ул күңел түрендә.
Айбулат, Гөлнара.
Бөгөн яҙмыш бүләк итте һеҙгә
Бергә-бергә ғүмер итергә
Боролмалы тормош һуҡмаҡтарын
Етәкләшеп бергә үтергә.
Иртәгәһен һйҙылып атҡан таңдар
Оло шатлыҡ алып килһендәр.
Алдағы көндәрегеҙ тигеҙлектә
Бәхет менән имен үтһендәр.
Туғандарҙың ҡотлауы.
Гөлнара киленгә.
Кеймә итек, кей сабата,
Сабата шәп атлата.
Тиҙ атлаған килендәрҙе
Ҡәйнәләр бик ярата.
Йәш килендәр борондан уҡ
Иртә торорға тейеш,
Ҡәйнәһенең тороуына
Сәйҙәр ҡуйырға тейеш.
Ҡәйнәңдең ҡомғанынан
Йылы һыу өҙөлмәһен,
Килен кеше йүгереп торһон,
Атлап ҡына йөрөмәһен.
Тик хәҙер сабата түгел,
Техника заманаһы,
Гөлнара яңы килен,
Замананың балаһы.
Риза булмаҫ иртүк тороп,
Көн буйы йүгерергә.
Йыуырға, һеперергә.
Башың иҫән булһа, яйы сығыр,
Һин, Гөлнара, ҡайғырма,
Ир һәм ҡатын араһында юҡ бит хәҙер айырма.
Көйләп, сөйләп, яйлап, майлап,
Бер яйын килтерерһең.
Тиҙ атлаған сабатаңды
Айбулатҡа кейҙерерһең.
Туғандарҙың ҡотлауы.
Тиҙ бейеү.
Өҫтәл артында. Уйындар.Фантиктар.
Сладкая парочка. Ирҙәрен сәүистәре еткәнсе сисендерергә.
ЕТЕ ҠЫҘ БЕЙЕҮЕ.
Р. Сафин. Имәндәр.
Уларҙы мин күрҙем быйыл
Урман буй лап тауға менгәндә.
Ҡаза килгән хатта имәндәргә,
Ҡороғандар хатта имәндәр.
Имән тиклем имәндәрҙе лә бит
Бөрөп алған ҡыштың һалҡыны.
Тикберәүһе нисек иҫән ҡалған?
Ах, янында икән ҡайыны.
Бына ғәжәп. Имән эргәһендә
Үҙе ҡайын ғына булһа ла
Сибек кенә ботаҡтары менән
Алып ҡалған уны ҡурсалап.
Ҡарап торҙом да мин ошо мәлдә
Ҡатындарға килде өндәшкем:
Һәләкәте лә бар был донъяның,
еңелеүе лә бар көрәштең.
Ирҙәрегеҙ әгәр бөрөшөп китеп,
Янтайһалар бөлө килгәндә,
Һеҙ ҡарағыҙ, ҡайын эргәһендә
Иҫән ҡалған анау имәнгә.
Ошо шиғырҙы уҡығанда бер лаҡап иҫкә төштө әле.
Ҡасандыр мулла һәм бур йәшәгән ти. Оҙаҡламай улар өйләнгән. Мулла мулла ҡыҙын алған, ә бур үҙе кеүек бур ҡыҙына өйләнгән. Тиҙҙән мулла бурға әйләнгән, ә бур – муллаға. Әйҙәгеҙ әле, йәмәғәт,иманһыҙҙан иманлы яһай алған ҡатындар өсөн тост күтәрәйек.
Ҡыҙыбыҙ еләк кеүек.
Кейәүе алтын кеүек.
Ниңә аҡса йәлләйһегеҙ,
Һаран бажалар кеүек.
Сценарий юбилея на башкирском языке «Юбилейная поездка»
Йыр. Әссәмәғәләйкүм.
Ҡәҙерле ҡунаҡтар, бөгөн был ыҡсым ғына залда беҙ һөйөклө һәм тоғро ҡатын, ғәзиз әсә, хәстәрле туған, тырыш хеҙмәткәр, ғөмүмән, мировой ҡатын Рәсимәнең илле йәшлек юбилейы айҡанлы йыйылдыҡ. Әйҙәгеҙ әле юбилярыбыҙҙы йөрәк түрендә һаҡланған иң йылы хистәребеҙҙе белдереп, берҙәм алҡышлап алайыҡ. Һәм, әлбиттә, беренсе һүҙ – Рәсимәгә.
Кризис, көрсөк тиҙәр, шөкөр, юбилярҙың өҫтәле ризыҡтан һығылып тора. Беренсе тост – осрашыу хөрмәтенә.
Фоновый йыр.
Зарураттан ғына осрашыу хөрмәтенә зәм-зәм һыуҙарын уртлап ҡуябыҙ, ә мин үҙебеҙ менән таныштырайым әле. Алып барыусы – Люциә һәм оператор Сергей. Һеҙҙең өсөн эшләйбеҙ
Фоновый йыр.
Рәсимә, 50 яшьне узам димә,
Син яшьлектән әле китмәгән.
Үтеп барган еллар йөзләреңә
Тирән буразналар сызмаган.
***
Буй-сының да артык үзгәрмәгән,
Күзләреңдә шул ук очкыннар.
Табигатең синең һаман да яшь,
Әйтерсең лә синдә тылсым бар.
***
Сабыр гына атлап кердең,
5 ун булган алтын көзеңә.
Саулык, бәхет янәшәңдә булып,
Җитсәң иде олуг көзеңә.Рәсимә.
Рәсимәгә – минән сәскәләр..
Давай наливай.
Йәмәғәт, мин һөйләй тип тормағыҙ, “Давай наливай” тигән ҡөҙрәтле фразаны ишетеү менән, тиҙ генә рюмкаларҙы тултырып төпләп тә ҡуйығыҙ.
Рим Хәсәнов музыкаһы ”Иртәнге томан”. аҫтында
Кеше ғүмере аҡҡан һыуҙай. Әле яңы ғына” Мин тыуҙым!” тип донъяға ауаз һалаһың, ә ҡай арала бала саҡ үткән, ҡыңғыраулы мәктәп йылдары артта ҡалған…
Илле йәш күп тә һымаҡ, юҡ та һымаҡ. Бары ла булғандыр, шатлыҡ – ҡыуаныстары ла, яманы ла… Башҡа балалар ата-әсә наҙына төрөнөп , ихлас көлгәндә етем ҡалып, бәләкәй генә көйө туғандарыңдан айырылып, балалар йортонда тәрбиәләнеүе бик үк еңел дә булмағандыр…
Һынмағанһың, һығылмағанһың, юғалмағанһың…Бына тигән ҡатын, әсә, өләсәй бөгөнгө көндә Рәсимә. Бәхетте кеше үҙе яһай. Һин дә үҙ бәхетеңде үҙең тыуҙырып, иреңә, балаларың, туғандарыңа ла өлөш сығараһың. Киләсәктә лә ул хазинаңдың шишмәһе һайыҡмаһын, өйөң гел элеккеләй нурға сумып, балҡып торһон, Рәсимә.
Беҙҙең юбилярыбыҙ хаҡында кем бөтәһен дә беләм, ти. Хәҙер мин һеҙгә төрлө һорауҙар бирермен, кем тиҙ генә яуап бирә, татлы приз ала.
1.Рәсимә нисәнсе йылда уҡырға төшә?
2.Иң яратҡан дәресе ниндәй булған?
3.Иң яратҡан уҡытыусыһы?
4.Тормошонда иң ҙур уңышы тип нимәне һанай?
5.Тәүге балаһын нисә йәштә таба?
6.Яратып башҡарған эше?
7.Иң яратмаған эше?
8.Ҡайныһының исеме кем?
9Кем өсөн Рәсимә берҙән-бер, иң матуры, иң булдыҡлыһы?
Әлбиттә, Ғәлимулла өсөн. Әйҙәгеҙ әле ҡотлау өсөн һүҙҙе тормош иптәшенә бирәйек.
Йыр.
Ялан сәскәләре.
Ғәлимулла менән Рәсимә парлап бейей.
Минең өләсәйем бәләкәй саҡта гел Күҙең янып , ҡулың ялпылдап эшләп, ауыҙың шапылдап торһон тип әйтергә ярата торғайны. Хөрмәтле ҡунаҡтар, тел төбөмдө аңлап тораһығыҙҙыр, эш ҡушырға уйлайым. Бына ошо биттәргә ун биш минут эсендә юбиляр исеменә рифмалар уйлап табырға кәрәк. Мәҫәлән,
Ҡулымдағы йөҙөгөмдөң
Исемдәре Рәсимә.
Бик асыуына тейһәң,
Кәрәгең бирмәҫ тимә.
Исемдәре, исемдәре
Исемдәре Рәсимә…
Ә хәҙер ҡотлау өсөн һүҙҙе юбилярҙың баларына, ҡәҙерле ҡыҙы һәм кейәүенә бирәйек. Диана һәм Сергей
Давай наливай.
Әйҙәгеҙ хәҙер шиғри рифмаларға күсәйек, еңеүсене билдәләйек.. Приз- горячий поцелуй юбиляра.
ДИСКОТЕКА.
Все ли слышат микрофон, объявляю танцевальный марафон.
Танец Кавказский.
Танец Цыганский.
Танец Башкирский.
Танец Восточный.
Победителем танцевального марафона объявляется Расима. Ну нет человека, который бы мог перетанцевать нашего юбиляра.
Өҫтәл артына ултыртыу.
Рәсимә. Ачуланма инде,
Узган елларыңны барлыйбыз.
Бер аз көнләшеп тә, сокланып та,
Яратып та сиңа карыйбыз.
Җиңел тормыш белән яшәмәдең,
Хәсрәтең дә булды, сагыш та.
Тезләндерер кебек тоелса да,
Җиңә белдең син бу алышта.
Яннарыңда апаң, туганнарың ,
Һәр чак ярдәм кулы суздылар.
Оло апаң әти-әни булды,
Биреп тордо дөрөс киңәшләр.
Көнләшәбез сиңа димен,
Туганнарың белән көслөһең.
Тырыш, бөтмер,эшсән,
Гел бер төптән, диерсең.
Котлау өсөн һүҙҙе Рәсимәнең туғандарына бирәбеҙ.
Давай наливай.
Песня Гены. Мы пришли не напрасно –
Это каждому ясно –
И уселись за этим столом.
Юбиляра поздравить
И на память оставить
Эту песню, что мы пропоём!
Припев.
Пусть не старят тебя годы,
В жизни будь ты на виду,
К сожаленью, день рожденья,
Только раз в году!
Юбиляр, наш дружочек,
Выходи в наш кружочек
И вина нам покрепче налей!
Ведь не часто же здесь мы
Собираемся вместе
На торжественный твой юбилей!
Припев.
Мы тебя поздравляем
И, конечно, желаем
Оставаться такой же, как есть:
Скромной, доброй и милой,
Терпеливой, красивой …
Всех достоинств твоих нам не счесть.РӘСИМӘ
Хәҙер мин үҙекәйем янына Рәсимәнең бөтә серҙәрен белеп торған һыналған әхирәте Зиләне, Әлфирәне, Гөлнараны саҡырам. Хәҙер һеҙ бер команда. Бына һеҙгә егерме бит, Беренсе ун биткә Рәсимәгә ниндәй яҡшы теләктәр яҙыр инегеҙ, шуны яҙығыҙ.
Ә ҡалған ун биткә, киреһенсә, нимәләр теләмәҫ инегеҙ, шуны.
Фоновая песня.
Ҡәҙерле әхирәттәр, иптәштәр, әйҙәгеҙ, Рәсимәгә булған бөт
Ә изге теләктәрегеҙҙе йырлап әйтегеҙ.
Хәҙер Рәсимәне нимәнән ҡурсыр, аралар инегеҙ, шул һүҙҙәрҙе аяҡ аҫтына һалып тапағыҙ. Күңелле бейеү көйө ебәрелә. Әхирәттәр ҡағыҙҙар өҫтөндә бейей.
Әхирәттәрҙең ҡотлауы.
Давай наливай.
Сценарий свадьбы на башкирском языке
Йәштәр ЗАГС-тан ҡайтып, әлегә тышта тора. Ҡунаҡтар тере коридор булып теҙелгән. Музыка.
Тамада. Хөрмәтле ата-әсәләр, ҡоҙа-ҡоҙағыйҙар, килгән ҡунаҡтар! Бөгөн беҙҙә оло тантана — ике йәш йөрәктең, … менән … ғүмерҙәренең иң иҫтәлекле көндәре — законлы никах туйҙары! Ҡорған ғаиләләрен ҡотлап, уларға иң изге теләктәребеҙҙе еткерергә, пар күгәрсендәй тап килеп торған .. менән … ихтирам хөрмәт итеп ошо байрамға йыйылдыҡ. Әйҙәгеҙ, тәүҙә кәләш менән кейәүҙең иң яҡын дуҫтарын — шаһиттарҙы саҡырайыҡ.
(Музыка. Шаһиттар инә. Уларҙың ҡулдарында шарҙар. Улар шарҙарҙы ҡунаҡтарға таратып бирә)
Т. Хөрмәтле ҡунаҡтар!
Тормош юлын бергә башлайһығыҙ
Аҙҙаҡаса бергә үтегеҙ
Ауырлыҡтар килһә уртаҡлашып
Шатлыҡтарҙы бергә бүлегеҙ.
Мөхәббәт көслө тик бергә
Типкәндә ике йөрәк,
Таһир-Зөһрәләй һөйөгөҙ —
Беҙҙән һеҙгә шул теләк,
тиеп, әйҙәгеҙ кәләш менән кейәүгә *һөйөү ҡапҡаһын* төҙөйөк.
(Музыка. *Ҡапҡа* — тимерҙән ярымтүңәрәк, барыһы ла шарҙарын шунда бәйләй.)
Ә хәҙер, шаһиттар, һеҙҙең йәштәрҙе саҡырыуығыҙҙы һорайбыҙ.
(Музыка Ҡул сабыуҙар. Йәштәр инә.)
Т. Ҡәҙерле .. һәм .. ! Бөгөнгөләй шат, алсаҡ йөҙлө, ихтирамлы, изгелекле, ә ғаиләгеҙҙең ырыҫлы, ныҡ нигеҙле, уйҙарығыҙ бер, бәхетегеҙ һәр саҡ мөлдөрәмә тулы булыуын теләп, барлыҡ яҡындарығыҙ йыйылған. Улар һеҙҙең өсөн иң изге теләктәр менән *һөйөү ҡапҡаһын* төҙөнө.
Хызыр Ильяс һеҙгә юлдаш булһын
Фәрештәләр алға әйҙәһен.
Бәхет-шатлыҡ, муллыҡ, йәшәү йәме
Икегеҙҙе бергә бәйләһен.
Мин һеҙгә туғандарығыҙ тик һеҙҙең өсөн генә тип төҙөгән ҡапҡанан, үҙегеҙҙең туй мәжлесенә үтергә тәҡдим итәм. Йәшлек мөхәббәтегеҙ бер ҡасан да һүнмәһен, һүрелмәһен, бер-берегеҙҙе һөйөп, һөйөлөп, оҙон-оҙаҡ ғүмер итегеҙ!
Халҡыбыҙҙа ҡыҙ алырға килеү йолаһы бик тә популяр. Йылдан-йыл кейәү өсөн һынауҙарҙың төрҙәре артҡандан-арта бара. Һынауҙарҙы кәләш яғынан шаһитбикә һәм дуҫ ҡыҙҙары үткәрә. Һәр ишек һайын кейәүгә берәр һынау.
Шаһитбикә: Уң аяғың менән атла,
Тормошың да уң булһын.
Ҡыҙ алырға килгәнһең —
Кеҫәңдә акса сыңлап торһон.
Йүгереп кереп китер өсөн
Беҙҙең ишегебеҙ тар.
Хазиналарҙан да ҡиммәт,
Еләктәй ҡыҙыбыҙ бар!
1 һынау:
Яратам тигән һүҙҙе
Һәр кеше әйтергә әҙер.
һин … хистәреңде,
Ҡысҡырып белгерт хәҙер!
(Кейәү өс тапҡыр * .. мин һине яратам! тип ҡысҡырырға тейеш)
2 һынау:
Ҡапҡаға кәләштең исеме яҙылған,
Был осраҡлы ғына түгел.
… исемен аҡса менән
Дөрөҫ итеп яҙа бел!
(Кейәү аҡса менән кәләшенең исемен яҙа)
3 һынау:
Кәләштең һеңлеһе йәки ҡустыһы тора:
Ишек бауы бер тәңкә,
Минең апай мең тәңкә.
(Еҙнәһенән аҡса ала)
4 һынау:
Был эҙҙәр кейәүҙе үзенең яратҡан (кәләштең исеме) мәҫәлән, Гөлнараһына тағы бер-нисә аҙымға яҡынайтыр.Тик ул аҙымдарҙа серле һандар яҙылған.
(аяк эҙҙәренә кәләшкә ҡағылған һандар яҙылған. аяҡ размеры, тыуған көнө, мәктәпте тамамлаған йылы, һ.б. Кейәү быларҙы әйтеп бирергә тейеш)
5 һынау:
Умарта өсөн иң ҡәҙерле
Тәбиғәттә татлы бал.
Кәләш өсөн иң кәрәкле
Ҡәҙерле әйбереңде һал.
(Ишек янында тас ҡуйылған. ҡайһы берәүҙәр“аҡса һал” тип кәңәш бирә. Ә кейәү тасҡа үҙе баҫырга тейеш. Әгәр ул быны белмәй икән, яза бирелә — штраф түләй).
Ишек төбөндә өс стакан
Әсе ҡатыҡ ҡойолған
Ошо әсе ҡатыҡтан,
Барыһы ла асҡыс тапҡан
(Ҡатыҡлы стакандарҙың береһенән асҡысты табырға тейеш, бының өсөн күмәкләшеп егеттәр ҡатыҡты эсеп ҡуйырға тейеш)
Шаян ҡыҙҙар күмәкләшеп:
Беҙ риза йомарт кейәүгә
Ҡыҙыбыҙҙы бирергә.
Пар ҡоштар кеүек һайрашып,
Ғүмер итегеҙ бергә!
Ҡулланылған әҙәбиәт:
1. Лурье, С. Я. История Древней Греции. Л., 1940. Ч. 1. 685 с.
2. Киекбаев Дж. Г. Некоторые вопросы изучения башкирских и татарских диалектов // Исследования и материалы по башкирской диалектологии. Уфа, 1981. с. 19.
3. Хабибуллина, А.Р. Традиционная пища башкир : диссертация кандидата исторических наук: 2007. Уфа
4. Бикбулатов Н.В., Шитова С.Н. Особенности этнической истории, культуры и быта башкир Зауралья // Всесоюзное археолого-этнографическое совещание по итогам полевых исследований 1972 г.: Тез. докл. Ташкент, 1973. С. 80–81 (в соавт. с Н.В. Бикбулатовым).
5. «Ҡарғатуй«, «Кәкүк сәйе» мәҡәләләре // Башҡорт энциклопедияһы
6. «Йомро-йомро йомғағым. Үгәй ҡыҙ Гөлбикә» // Аудиокниги на башкирском языке. Башкирские народные сказки, 2020.
7. Ғәниева Т.Ә. Ҡондоҙ ҡойроғо. Өфө: Китап, 1993.
8. «Молозиво коровье: польза и вред» // Журнал «Агроному.ру»
Рецептар:
Сөсө ҡоймаҡ рецебы: «Башкирская кухня» сәхифәһе
Әсе ҡоймаҡ рецебы: «Йәшлек» гәзите сәхифәһе
Ҡомалаҡ әсеткеһе рецебы: Юлия Высоцкаяның «Едим дома» рецептар сайты
Һәр көнгә ҡоймаҡ рецебы: «Коймак — башкирские блины из оригинального теста»
Автор рецептары:
Сәлихова Сәмирә,
Муллағәлиева Зөлфидә.
Видео, фото: Ғәзиз Йосопов
© Гөлсинә Йосопова, автор-төҙөүсе, 2020