«АКАТУЙ»
Зала чӑваш тӗррисемпе илемлетнӗ. Зал варринче сӗтел, пукансем лараççӗ. Сӗтел çинче чӑваш апачӗсем пӗр савӑт çинче çаврака çӑкӑр тата чӑкӑт (сыр).
Кил хуçисем хӑнасене кӗтеççӗ. Хӑнасем юрӑ юрласа кӗреççӗ:
Тул çутӑлнӑ — çутӑлман
Халӑх уява тухать.
Ачасем, паян пирӗн пысӑк уяв, эпӗ сире çак уява, акатуй уявне, мӗнле иртересси çинчен кӑштах каласа паратӑп. Ӗлӗк-авал çӗр çинче пирӗн асаттесемпе-асаннесем пурӑннӑ. Вӗсем çырма – вулама пӗлмен, анчах ырӑпа-усал пуррине туйнӑ. Пӗрремӗш ырӑ та тӗлӗнтермӗш япала — çӗр пулнӑ, тепӗр тӗлӗнтермӗш – сенкер тӳпе пулнӑ, тӳпене — пӗлӗте тӳпе-каччӑ ят панӑ.
Çынсем пурте сиснӗ тӳпе–каччи çӗр пикене юратнине. Çуркуннихи ӗçсем пӗтсен, çӗр-пикепе тӳпе–каччин туйӗ тенӗ. Çак уява Акатуй ят панӑ. Акатуй – çуркуннехи ӗçсене пӗтернине пӗлтернӗ. Çак уяв çӗракине -акапуç пӗрлешнӗ ятпа, çурпа çу чиккинче, уй –хир ӗçӗсем вӗçленсен ирттернӗ. Тӗпрен илсен, ӑна наци фестивалӗ, пултарулӑх вӑййи теççӗ.
Мӑнкун хыççӑн халӑх çурхи акана тухнӑ, çав вӑхатрах акатуй уявне те хатӗрленнӗ. Хӑйсен çывӑх таванӗсене хӑнана чӗннӗ. Пите пуян сӗтел хатӗрленӗ. Уйрӑмах çӑкӑрпа чӑкӑт тата сӑра. Кил хуçипе тата йӑла — йӗркене пӗлекен ват çынна йертсе пыма хушнӑ. Вара пурнете сӑрапа çӑкарпа чӑкатпа хӑналанӑ. Хӑналаса пӗтерсен юрӑ юрланӑ:
«Алран кайми аки-сухи».
Юрласа пӗтерсен кӗл тума тытӑннӑ. Вӗсем турӑран: тыр-пул, выльӑх-чӗрлӗх ӑнса пултӑр тесе ыйтнӑ. Кӗл туса пӗтерсен пурте пӗрле савӑннӑ. Кайран хӑнасем хире тухнӑ, хӑйсемпе пӗрле çекӑрпа чӑкӑт, çӑмарта, кукли, шӑрттан, сӑра иссе тухнӑ.
Кӗл туса çӗр çине кӑштах сӑра тӑкнӑ, çекӑрпа чӑкӑт тӗпренчӗке салатнӑ. Çӑмартасем ывӑтнӑ, çӗмӗрӗмесем тыр –пул нумай пуласса пӗлтернӗ.
Кӗл туса пӗтерсӗн асли çапла каланӑ : «Савӑнар, вӑхӑтпа ӗçлемелле, вӑхӑтпа канмалла».
Эсир мӗнле савӑнатӑр, тыр-пул та çавӑн пек пулать.
Хальхи вӑхатра акатуй вӑхӑтӗнче лайӑх ӗçленӗ çинсене парне парса чыслаççӗ, концертсем лартаççӗ, соревнованисем ирттереççӗ. Ачасем, эпир те паян акатуй уявне иртереттпӗр. Эпир ачасем çак программа па уява иртереттпӗр:
1. Кӗрешӳ (2 команда) (канат туртни).
2. Савӑнӑçлӑ старт.
3. Чупасси.
4. Сикесси.
5. Çурхи ӗçсем çинчен сӑвӑсем, юрӑсем, тупмалли юмахсем.
6. Печӗк концерт йеркелесси (юрласси, ташласси, вылясси).
7. Çураки çинчен юрӑ-таша: «Çерем ватса вир акрӑм».
8. Вӑйӑ «Каравай».
9. Парне парса чысласси.
Сцена синче саксем: пер енче пуса, тепер енче илемлетне хуран йывасси? Вайа юрри юрласа ачасем керессе.
Ваййа тухар самраксем
Юра юхтар — ян та ян
Эх, ян та ян, ян та ян,
Юра юхре ян та ян!
Уса сасла, кемел сасла
Шапчак юра пусласан,
Унпала перле хаваслан
Юрлассу килмест-ши сан?
Ай, хай пустарнар
Вайа карти саварар.
Пурте перле саванар,
Пурте тусла пуранар?
Ертсе пыракан:
Ачасем, паян пирен пысак уяв. Эпе сире сак вайа уявне елек-авал чаваш сыннисем менле ирттерни синчен каштах каласа парасшан. Вайа уявне пирен енчи чавашсем симек кун пуслана та питрав куне петерне. Ваттисене асанса килне хыссан: тройца куне, самраксем ваййа тухна. Кашни кас ( урам) самраке ял варринче ларакан пуса патне пуханса, хевелтухас еннелле варманналла утна.Варман усланкинче херсем юра юрлана, чечексем пустарна, пус кашалесем сыхна. Каччисем илемле йывас шырана. Йывассине тупна хыссан херсем, сав йываса илемлетне. Илемле хаюсемпе, чечекрен сыхна пус кашалесене сака — сака яна. Йываса илемлетне хыссан улах тавра тарса вайа калама пуслана. Кас пуласпа йываса касса яла илсе килсе, ял варрине лартса хурса питрав ситичченех вайа калана. Сак вайа уявне самраксем пите кетне. Унта пурте хитре тумсем таханса, чиперленсе тухна.
Эпир те паян, сиренпе маттурланса, чиперленсе вайа картине татамар. Херсем пурте К.В.Иванов сырна поэмари Нарспи пек.
Сава: Хевел анса ларсанах
Питне савать, шаланать
Ваййа тухма шелкеме
Какаре сине сакать
Шанкар-шанкар теветне
Хулпусси урла ярать:
Херле пурсан тутарне
Херле саварса сыхать.
Шахлич сасси илтенет.
Сава: Атьар херсем вармана
Ешел серем таршшене
Халь выляса кулнисем
Кайччер емер таршшене.
Кайччер-и-ха шыв урла
Шыв сирпенсе тамалла
Калар-и-ха сак ваййа
Сын теленсе тамалла
Вайа юрри ( ушкан юрлать)
Чашки-чашки сут шарса
Сиктермелле выляр-и;
Вис кас хере пер пулса
Вис кукарла выляр-и;
(Вис кукар пулса юрламалла)
Хуранварта хур тытрам
Вара тесе ан калар?
Вай пусласа каларам:
Шуха тесе ан калар?
Ача сава калать:
Эх, аван ске варманта
Утса суреме:
Алла – аллан тытанса
Вайа калама?
Юра (ушкан юрлать):
« Тункки-тункки параппан»
Сава: Сара кайак емеренче
Мухтать хевел ашшине:
Сар чечек те хай сине
Туять аша укнине.
Сар чечекен илемне
Эпир пурте саватпар,
Саванпа та ун ятне
Юра туса юрлатпар.
Юра (ушкан юрлать) «Семерт сески суралсан»)
Савранса пына май ачасем ике ушкана пайланса
хире-хирес тарса юрлассе.
Юра(ушкан юрлать) «Серем пасса вир акрам»
Ертсе пыракан:
Ачасем, епле илемле суркунне! Йери — тавра сип-симес: кавир сарса хуна пек. Черчунсем те варам ыйхаран варанса сут санталакшан саванса пуранассе: чечек — йывассем те папкисене сут санталак илемешен сурассе. Итлесе пахар-ха К. В.Иванован «Суркунне саввине»
Сава: Килче ыра суркунне:
Килче яче ашатса:
Хевел савать тенчене
Хел ыйхинчен варатса.
Теттем варман черелет,
Ешел тумтир таханать.
Сесенхир те ешерет
Илемепе мухтанать.
Терле -терле чечексен
Ыра шарши саралать.
Пур серте те кайаксен
Лайах юрри янарать.
Юра (ушкан юрлать) «Хуран сулси»
Сава (ача калать:)
Атьар таша ташлар-и?
Пурте ала супар-и?
Елюкпала Ванюка
Перле варне хупар-и?
Перле ташлаттарар-и?
Таша : «Тух-ха Ванюк пирен умма».
Сава: Херле чечек таррисем
Шура кепе таррисем
Сак вайари ачасем
Пурте хамар танташсем.
Ан саланар танташсем
Пер — ик вайа выляр-и?
Пер-ик вайа вылясан,
Пурте киле утар-и?
Арсын ачасем: Атьар ачасем вайа вылятпар.
Ертсе пыракан: Менле вайа вылятпар?
Арсын ача: Сере хумалла.
Ертсепыракан: Кам хуракане?
Кам пелекене?
Кам пелмест, ана эпир сутатпар.
Юра (ушкан юрлать): «Атьар таша пуслар-и?»
Сава: Сикер — сикер шывалла
Шыв сирпенсе тамалла
Ташлар хале ташшине
Сын теленсе тамалла?
«Чаваш халах ташши» херсен ушкане ташлать.
Арсын ача купас йатса керет.
Сава: Ваййа санан купас сине
Лента сакма юрать-и?
Эс калана кевепе
Ман юрлама юрать-и?
Ачасем музыка инструменчесемпе оркестр йеркелессе.
Чаваш ташши «Линкка-линкка»
(кашак, барабан, бубен, баян)
Ертсе пыракан:
Ачасем, атьар каштах амартусем туса ирттеретпер?
Амарту ваййисем:
-
Херсем шыв йатса чупни.
-
Арсын ачасем кашакпа самарта хурса чупни.
Ертсе пыракан:
Ачасем, пахар-ха: кам килче пирен пата? Шур сухалла мучи, юмах юптаракан.
Шутле юмах каласси.
Ертсе пыракан:
Киле кайма вахат мар-и ачасем? Юрларамар, ташларамар,вылярамар, култамар.
Сава: Пахчи-пахчи сар чечек
Епле ашса тухмалла ?
Сар чечек пек уява
Епле асатса ямалла?
Ах, мантаран куккуке
Питрав куне чаранать.
Ах, мантаран уяве
Паянхи кун чаранать.
Паянхи кун чаранать,
Султалакран тавранать.
Ача:
Сирек сулси силе май:
Атьар херсем киле май.
Юра (вайа ушкане юрласа керсе каять)
Чашки-чашки сер сырли
Сиктермелле выляр-и?
Вис кас ачи пер пулса
Пурте киле каяр-и?
Айтǎр вǎййа тухар-и?!
(кěçěн классенче вěренекенсем валли çырнǎ класс тулашěнчи мероприяти)
Тӗллевсем:
Ачасене чӑваш халӑхӗн авалхи вӑййисемпе паллаштарасси.
Авалхи вӑйӑсен тӗслӗхӗсене аса илесси, вӑйӑ сӑввисемпе юррисен илемне, асамлӑхне тата пӗлтерӗшне туйса илесси.
Пӗрлехи ӗҫсем ирттерсе ачасен калаҫу чӗлхине аталантарасси.
Кирлӗ хатӗрсем: мӑйӑр, тутӑр, пиҫиххи, параппан.
Вӑйӑ ирттерме кирлӗ ушкӑнсем: 1 –мěш ертÿçě, 2 –мěш ертÿçě, анат кас тата тури кас ачисем, куракансем, хӑнасем.
Ял варринчи тÿреме анаткас тата турикас ачисем пуçтарǎннǎ. Кашни ушкǎнǎн хǎйěн ертÿçисем пур. Тури кас ачисем çерем çине анат кас ачисене хирěç ларса тухаççě. Вǎййǎ ертсе пыракансем ушкǎн варрине тухаççě.
1 –мěш ертÿçě: Ырă кун пултăр, хаклă хǎнасем!
2 –мěш ертÿçě: Савǎк кǎмǎл сире, тǎвансем!
1 –мěш ертÿçě: Ахальтен пухǎнман эпир сирěнпе!
2 –мěш ертÿçě: Савǎнма чĕнетпĕр сире пирĕнпе!
1 –мěш ертÿçě: Выльǎпǎр та кулǎпǎр!
2 –мěш ертÿçě: Хавас юрǎ юрлǎпǎр!
1 –мěш ертÿçě: Атьǎр вǎййа пуçлар-и те
Вǎй кĕввине калар-и
Вǎйǎ кĕвви пĕр сумлǎх та,
Пирĕн вǎйǎ çĕр сумлăх.
2 –мěш ертÿçě: Атьǎр вǎййа тухар-и те
Çĕнĕ сǎвǎ калар-и!
Пирĕн çине хǎнасем те
Ǎшшăн пăхса кулччăр-и!
Турикас ачисем, айтăр сирĕнпе «Ят пĕлмелле» выляр.
Турикас ачисем: Выляр, выляр.
2 –мěш ертÿçě: Пурне те вǎйǎ картине чĕнетĕп. Ят пĕлекенни кам пулать-ши?
Рома: Ят пĕлекенни эпĕ пулатǎп.
Ачасем вǎйǎ картине тǎраççĕ. Вǎйǎ картинче пĕр ача ларать, ыттисем сǎвǎ каласа çаврǎнаççĕ. Сǎвǎ каласа пĕтерсен, çаврǎнма чарǎнаççĕ. Пĕр ачи хыçалтан пырса арçын ачан куçне хуплать. Куç хуплаканнин ятне тĕрĕс каласан, Рома вǎйǎ картине тǎрать. Куç хуплаканĕ вара вǎйǎ карти варрине ларать.
Турикас ачисем: Ларать, ларать, Рома ларать
Шĕшкĕ тĕмĕ айĕнче.
Çиет, çиет, Рома çиет
Шĕшкĕн сарǎ мǎйǎрне.
Вǎхǎт çитсен, тǎрас пулать,
Ятне тěрěс калас пулать.
Рома: Ку Саша пулчĕ пулас.
2 –мěш ертÿçě: Рома, эсĕ питĕ маттур. Малалла ят пĕлекенни Наçтук пулать.
Турикас ачисем: Ларать, ларать, Наçтук ларать
Шĕшкĕ тĕмĕ айĕнче.
Çиет, çиет, Наçтук çиет
Шĕшкĕн сарǎ мǎйǎрне.
Вǎхǎт çитсен, тǎрас пулать,
Ятне тěрěс калас пулать.
Саша: Ку манǎн тус Машук. Тĕрĕс каларǎм-и?
Турикас ачисем: Ай-ай Наçтук, пĕлеймерĕн пулас.
2 –мěш ертÿçě: Мĕн тутарар-ши Наçтука?
Турикас ачисем: Юрǎ юрлаттарар.
Наçтук: Илемлĕ, илемлĕ, илемлĕ чǎваш юрри те,
Илемлě чǎваш юрри те юрлама пěлсен кǎна.
Илемлě, илемлĕ, илемлĕ чǎваш ташши те,
Илемлě чǎваш ташши те ташлама пěлсен кǎна.
Илемлĕ, илемлĕ, илемлĕ чǎваш вǎййи те,
Илемлě чǎваш вǎййи те выляма пěлсен кǎна.
1 –мěш ертÿçě: Пирěн тантǎшсем, турикас ачисем, питě те маттур. Юлташсем эпě те сире «Тутǎр пǎрахмалла» вǎййа йыхравлатǎп. Тутǎр пǎрахаканě кам пулать?
Наçтук: Эпě пулатǎп.
Анаткас ачисем пěр çавра пулса тǎраççě. Пěри уйрǎм. Вǎл тутǎр пǎрахаканě пулать. Ыттисем юрлаççě. Наçтук малтан ачасен хыçěпе утса çаврǎнать, унтан чупма тытǎнать, пěрин хыçне тутǎр пǎрахса хǎварать. Кам хыçне пǎрахнǎ, çав ача тутǎрне илет те, иккěн кайǎк вěçнě пек туса пыраççě, лараççě, тǎраççě. Тутǎр пǎрахаканě ыттисем хушшине кěрсе тǎрать, тутǎр илекенě хǎй тутǎр пǎрахма каять.
Анаткас ачисем: Эп утатǎп хурланса,
Хама юлташ шыраса.
Утсан-утсан чупатǎп,
Тутǎр пǎрахса хǎваратǎп.
Икě кайǎк вěçеççě,
Вěçсен- вěçсен лараççě.
Ларсан-ларсан тǎраççě,
Пуç тайса уйрǎлаççě.
2 –мěш ертÿçě: Сар каччǎ, сар каччǎ
Тух-ха урама!
Сар каччǎ: Мěн тума? Мěн тума?
2 –мěш ертÿçě: «Сар каччǎлла» выляма.
Ачасем çерем çине йěркипе ларса тухаççě. Чěркуççисене хуçлатса тытса аялтан пиçиххи яраççě. Пиçиххине янǎ чух çак сǎвва калаççě.
Турикас ачисем: Йǎрта-йǎрта, йǎрт-йǎрт
Аш яшки, çу яшки
Çиес килсен кунта кил.
Сар каччǎн çак пиçиххи камрине пěлмелле. Вǎл ларакансене хирěç тǎрать. Пиçиххи камрине
тěрěс каласан, ун вырǎнне кěрсе ларать. Пěлеймесен малалла – выляççě.
1 –мěш ертÿçě: Тÿнкки-тÿнкки параппан та
Çапмасǎрах тÿнклетет.
Эпир вǎййа тухсассǎн та
Чěнмесěрех çын киле.
Тантǎшсем «Сǎр сутмалла» выляр-и?
Анаткас ачисем: Эпир хатěр.
Натали: Сар Иванпа сǎрǎсен хуçине суйламалла.
Асанне мунча хутать,
Çǎраççине çухатать.
Кам тупать – çав пулать.
Сар Иван сǎр илме килет те шаккать.
Сǎрǎсен хуçи: Кам унта?
Сар Иван: Эпě, Сар Иван.
Сǎрǎсен хуçи: Мěн тума килтěн?
Сар Иван: Сǎр илме.
Сǎрǎсен хуçи: Мěн тěсли?
Сар Иван: Хěрлě тěсли.
Асǎннǎ тěсе илтсен, тенкел çинче ларакан ача тарма пуçлать. Сар Иван ǎна хǎвалама пуçлать.
Хǎваласа тытсан Сар Иван çав ача вырǎнне кěрсе ларать, хǎваласа тытаймасан хǎйех Сар Иван пулать. Ачасем хушшинче вǎл каланǎ тěс çук пулсан, сǎрǎ сутакан «Ун тěсли çук», -тесе калать.
Вара вǎйǎ малалла пырать.
2 –мěш ертÿçě: Вӑйа тухӑр-ха хӗрсем,
Сар чечек пек саррисем,
Саррисем, саррисем
Ик ҫӱҫ хӗрри кӑтрисем.
Тантӑшсем, эсир «Хитре хӗрсемле» выляма хатӗр-и?
Турикас ачисем: Пурте хатӗр, пурте хатӗр.
«Хитре хӗрсемле» вӑйӑ выляҫҫӗ.
Турикас ачисем: Хитре хӗрсем,
Ял тавралла ҫӱрӗр! (хӗр ачасем вӑйӑ карти тавра ҫӱреҫҫӗ)
Хитре хӗрсем,
Ял хушшине кӗрӗр! (вӑйӑ картине кӗреҫҫӗ)
Хитре хӗрсем,
Пире савӑнтарӑр! (ташлаҫҫӗ)
Хитре хӗрсем,
Пире пуҫ тайӑр! (пуҫ таяҫҫӗ)
Хитре хӗрсем,
Кама юрататӑр,
Ҫавна тытса чуптӑвӑр! (теприсене суйласа кӑлараҫҫӗ)
1 –мěш ертÿçě: Атьӑр вӑййа вӗҫлер-и те
Ҫӱл тӱпене пӑхар-и.
Ҫитмӗл ҫичӗ ҫӑлтӑр пек те
Савӑнайса каяр-и.
2 –мěш ертÿçě: Сывӑ пулӑр, хӑнасем!
Чипер юлӑр, тантӑшсем!
Тепре тӗлпуличчен!
Свидетельство о регистрации
СМИ: ЭЛ № ФС 77-58841
от 28.07.2014
Зачем размещать разработки
у нас?
- Свидетельство бесплатно
- Нам доверяют
- Нужно использовать при аттестации
Свидетельство о публикации
в СМИ
Дождитесь публикации материала
и скачайте свидетельство
о публикации в СМИ бесплатно.
Диплом за инновационную
профессиональную
деятельность
Опубликует не менее 15
материалов в методической
библиотеке портала и скачайте
документ бесплатно.
16.09.2013
Уяв — чувашский народный праздник
Учитель родного языка и литературы
Уяв — весенне-летний период молодежных игрищ и хороводов. Слово уяв буквально означает «соблюдение» (от уя «блюсти»). Первоначально это слово означало просто соблюдение традици- онной обрядовой жизни, а позднее так стали называть любой праздник, любое обрядовое торжество.
В разных местах слово уяв имеет различные оттенки значения, да и сами молодежные увеселения проводятся по-разному. Верховые чуваши проводили уяв в промежутке между манкун и симёк. Молодежные игрища и хороводы здесь начинались через неделю после манкун. Во время уяв молодежь вечерами собиралась за околицей и устраивала хороводы с танцами, плясками, играми. В это время обычно молодые парни ближе знакомились со своими избранницами. К концу ХІХ века сезонные молодежные хороводы у верховых чувашей стали исчезать.
Средненизовые чуваши в уяв обычно проводили большие общеродовые игрища. В определенный день в материнскую деревню собиралась молодежь со всех дочерних деревень. Рядом с каждой материнской деревней на лугу, около рощи или на лесной поляне, было постоянное место для проведения сборищ молодежи, которые назывались или просто вайа — «игрища», или же пуха, тапа — «сбор, собрание». Ко дню тапа или вайа на таком месте устраивалась скамья для музыкантов. В безлесных местах около скамейки вкапывали несколько свежесрубленных деревьев и украшали их разноцветными лентами.
Ближе к полудню к этому месту собиралась молодежь. Приезжали также торговцы сладостями, мелким товаром, игрушками. Весь день до позднего вечера на площадке играла музыка. Музыканты, собравшиеся со всей округи, играли по очереди. Одновременно выступали несколько скрипачей, пузыристов, гусляров, гармонистов, барабанщиков-ударников. Вокруг этого большого оркестра всегда толпились ребята, которые подыгрывали на деревянных свирелях, металлических и глиняных свистульках, металлических треугольниках.
Оценить
4121
Содержимое разработки
Сценарий проведения праздника «УЯВ»
(концертная часть)
1вед. Ырё кун пултёр хаклё хёнасемпе ял-йышсем! Хамёр ентеш: Петр Гаврилов-Меречен: =апла калать%
Чёваш уяв. – чун илем.?
М.не тёрать юрри-ташши!
Ч.рем.рте – х.вел ёшши:
Хёйне кура – телей =.клем.?
Эпир сире икс.лми телей с.нетп.р? Паянхи уявра юрласа- ташласа савёнма килн. артистсен концертне у=ма ир.к парёр?
2 вед? Кив. Саврёш сцени =ине———————————————-ч.нетп.р? Алё =упса к.тсе ил.р?
1 вед? Курсам: епле хитре пир.н тавралёх
Епле хитре: епле таса т.нче
Х.рсен карти тата тёванлёх:
Ырё янрать-=ке кашнин ч.ринче?
2 вед? Тёвансем? паян эпир Саврёшён хёйтытёмлёх =.р. =инче йёлана к.н. Уяв тёватпёр? Ерт=и – Кузьмин Андрей Георгиевич? Хёйтытёмлёх тёватё яла п.рлештерсе тёрать% (хал. ял ятне илтсен пурте Уяв тесе кёшкёрёр) Кив. Саврёш: Васильевка: Х.рл. Шур? Саврёш сали? Пур. кунта пин ытла =ын пурёнать?
Пурне те саламласа__________________________________________ юралать?
1 вед?
Ч.в.л кёна ч.в.л
Ч.ке= пулаясч.
Сир.н кантёк ум.нче
Юр юрласч.?
2 вед?
Эпир сире пурне те =ак туслёх Уяв картинче тёракансене сума суса килн. чаплё хёнасене «Кив. Саврёш вётам шкул.» муниципаллё в.рен учреждений.н картинче ёшшён саламлатпёр? П.ррем.ш хут шкул 125 =ул каялла ник.сленн.? +.н. шкула — 25 =ул? Шкул директор. – Герасимова Ирина Алексеевна? Шкул =ак статусрах юлтёр тесе район пу=лёх.сен ум.нче пу= =апса тархасласах ыйтатпёр? Шанса тёрса артистсене йышёнатпёр___________________________________________?
1 вед?
Юрла тёван: ирччен юрла
Сан сассуна итлес килет
Сар кайёкла ёмёртмалла
Юрла тёван: татах юрла?
2 вед? М.н авалтан чёвашсем пысёк уявсенче ватёсене чысланё: =амрёксене пиллен.? Эпир те ку йёларан юлмаспёр? Паян сире Кив. Саврёшри чи аслё =ынпа паллаштартпёр? Вёл — Пильщикова Софья Алексеевна? Ёна тата нумай =ул ырё пурёнма сывлёх сунатпёр? Чи =амрёкки вара — ————————————————-? П.ч.к пепкене ашш.-амёш пек тёрёшуллё та маттур сме с.нетп.р? Хал. саламлама ятарласа килн. _________________________________сёмах паратпёр? К.тсе ил.р?
1 вед?
Сире савса-=ке пу= тая==.
+ул х.ррнче Шур хурёнсем
Сире савса =е= саламла==.
Чун-ч.ререн тус-тёвансем?
2 вед? Тус-тёван тесен чи пултаруллисене аса илер? Саврёшра =уралса сн.: халёх академик.: историк-таврап.л=. пулма ёсталёх =итерн.: 80 =ул тултаракан Николай Яковлевич Пильщикова чун-ч.ререн саламлатпёр? Сире сумласа: чёвашлёха упраса—————————————-кил.?
1 вед?
Чёваш Уяв.н юрри
Ян-янраса шёранса
Вёй-хал парса
Ай: тётёр-и?
2 вед? Аслё уявра .= тата вёр=ё ветеран.сене-п.л.шсене чысласан аванчч.? Саврёшра ветерансен совеч. .=лет? Паян ёна Яковлев Вячеслав Николаевич ертсе пырать? Маларах Пильщиков Сергей Андреевич й.ркелесе пынё? Ветерансен ум.нче эпир пу= таятпёр: =ир.п сывлёх сунса юрёпа саламлатпёр? К.тсе ил.р—————————————————
1 вед?
Тёвансемпе паллашнё чух
М.н пур чёваш туслашнё чух
Чун савёнать: ч.ре сикет
Тата та хастар пулас килет?
2 вед? Вёйё-юррён хёй.н хастар ачисем пур: .=ре чапа тухнисем паян сир.н умёрта пур? мухтав сире =.р .=чен.сем: .=ре вёй хуракансем: халёха тёрантаракансем? Сир.н ятёрпа уявра юрё янёрать—————————————————————————————-Атёр-ха п.рле ал =упар?
1 вед?
Ем-еш.л тумлё Уяв кун.
Таврана ыталасан
+арана вёййа туха==.
Тантёшсем карталанса?
2 вед? Уяв м.н .м.ртен ял-йышра спортпа туслисене палёртма пулёшнё? Тупёшу-ёмёрту =амрёксем хушшинче пулнах? Ик. Мишша пур ялта? Водышев тесен шахматист: Григорьев тесен – чупма ёста =ын: икк.ш те республикипех паллё? Хал. юрёпа ёмёртма ———————————-туха==.? Ёшшён к.тсе ил.р?
1 вед?
Паян Уяв чёваш Уяв.
Янра эс: юррём: янра
Тавралёха халь юхтёр юрё
Шёрантёр: в.=т.р аякка?
2 вед? Халёхён .м.ртен пыракан йёли-й.рки: илемлё ч.лхи =емьере: пухусенче: уявсенче мёна=лён янёратёр? Сёвви-юрри: асамлё халап-юмахю тата ытларах сарёлтёр? Авалтан пыракан ташё-кулё: вёйё-йёла чёваш ятне тата =лерех =.клет.р? Пир.н патра хёнара——————————————————————————————————
1 вед?
+р=.ртен те кёнтёртан
Анё=ран та тухё=ран
Аякран та =ывёхран
Килсе =итр. тус-тёван?
2 вед? Эпир хаваспах к.тсе илетп.р——————————————————-
1 вед?
Савёк купёс к.м.л саслён
Илёртет сар х.рсене
Выляма-кулма хаваслён
Аслё =аран варрине?
2 вед? Аслё Уяв ытамне——————————————-ч.нетп.р?
1 вед?
Юрла чёваш
Юрла саркаланса?
Уяв юрри чун-ч.рене хускаттёр?
Аки-сухи п.тсен
Ал пушансан?
2 вед? Сцена =инче——————————————————-Тёрёшса алё =упатпёр?
1 вед? Ял урам.пе утсассён
+.н. =уртсене курсассён
Пур ял-йышём савёнать
Уяв =итн.н туйёнать?
2 вед? Паянхи уява—————————————————-хутшёнать?
1 вед? Ял =ум.нче .шнере
Х.рсем Уяв тёва==.?
В.сен =еп.= юррисем
Вёрман тёрёх юха==.?
2 вед? Паянхи район шай.нче Саврёшра иртекен чёваш Уяв. кашнин чун-ч.ринче =унат хуштёр: =акё =утё т.нчере п.р-п.ринпе туслён кил.штерсе: п.р-п.рне хисеплесе пурёнма хистет.р? Сцена =ине—————————————————-ч.нетп.р?
«Свидетельство участника экспертной комиссии»
Оставляйте комментарии к работам коллег и получите документ
БЕСПЛАТНО!
Пирӗн вӑйӑ карти
Ижендей Николай Петрович
Тупмалли
Пирн вăйă карти
Ака уйăхĕ
«И шыв юхать, шыв шăнкăртать…»
Куракпа ҫерҫи
Ҫуркунне
Шăнкăрч
Ҫавал ҫинчи ҫумїр
Хĕвел
Тумлам
Хĕвел ҫаврăнăшсем
Ўкерчĕк
Ҫулҫăсем
Вăрманта
Анне
Калаҫу
Кам ĕҫсе ярать шыва?
Йăкăнат ҫил ҫуначĕ
Аслати
Юмах ен
Вĕренў
Хĕвĕл тĕттĕмленсен
«Кĕрхи тўпе — вĕҫ-хĕрсĕр улăх…»
Кăсăя
«Лăпкă тăман тухрĕ каҫхине…»
Асамат кĕперĕ
Шурă лĕпĕш
Мулкач
«Сăрт-ту мăнаҫлăхне ăмсантăм…»
Тинĕс хумĕ
Ӗмĕт
Пан улми
Атăл чĕлхи
Тихапиӗрн вӑйӑ карти
Сар хӗвелӗ йӑлкӑшать,
Ачаш ҫилӗ вӑркӑшать,
Пире лайӑх вӗренме,
Савӑнса кулса-ӳсме.
Уҫӑ сасӑ ян каять,
Шкул пахчине янратать,
Килӗр вӑйӑ картине,
Ваҫук тӑтӑр варрине.
Аллуна та вылятан,
Уруна та хускатан,
Пултаратпӑр юрлама,
Юрла-юрла ташлама.
Ваҫук, хӑвна мӑшӑр туп,
Ташланӑҫем алӑ ҫуп,
Эх, илемлӗ-ҫке ташши,
Юратать сана кашни!
Шӑранать вӑййи-кулли,
Ҫут малашлӑх — куҫ тулли.
Ҫуркунне
Вӑйлӑ—ҫке ҫурхи хӗвел йӗрки:
Вӑратать ҫӗре вӑл ыйхӑран.
Унӑн ылтӑн-кӗмӗл пайӑрки
Пуҫтарать хӗл ларнӑ шур юра.
Шӑнкӑр-шӑнкӑр шывӑн ачисем,
Сар хӗвел тивертнӗ ҫиҫӗм пек,
Таврана сапса хӗрӳ хӗлхем
Ҫырмана чупаҫҫӗ иртенпех.
Сас килет асамлӑ тӳперен:
«Тӑвансем, чипер хӗл каҫрӑр-и?» —
Ыр сунса ҫапла ыйтать пиртен
Васкаварлӑн таврӑннӑ тӑри.
Кашни ҫыншӑн халь тӑван кӗтес —
Ҫут ҫанталӑк пӳртӗнчи тӗпел.
Мӗн калас савӑннипе, мӗн тес?
Тав сана, ытарайми хӗвел.
Тумлам
Пӑт-пӑт!
Пӑт-пӑт!
Пӑт-пӑт-пӑт тумлать тумлам,
Хӗвелрен калать салам.
Пурте пысӑк пулӑр тет,
Пултаруллӑ пулӑр тет.
Пӑт-пӑт!
Пӑт-пӑт!
Пӑт-пӑт-пӑт тумлать тумлам,
Кил тет, тусӑм, ыталам.
Тӳпере кӗпер хывам,
Кӗпер айӗн кӑларам.
Пӑт-пӑт!
Пӑт-пӑт!
Пӑт-пӑт-пӑт тумлать тумлам,
Ешерет ҫурхи урам.
Сарӑ кайӑк савӑнать,
Шӑпчӑк юрӑ шӑратать.
Пӑт-пӑт!
Пӑт-пӑт!
Пӑт-пӑт-пӑт тумлать тумлам,
Уялла чӗнет тумлам.
Кӗпер айӗн тухӑр тет,
Ӑраскаллӑ пулӑр тет.
Калаҫу
— Атте, пит сивӗ-ҫке тулта паян,
Ҫил уҫҫинче кӑштах тӑрсан
Кӗҫех юр кӗлетке пулан…
— Ҫапла. Анчах та салтаксем
Хӑйсен посчӗсенчех тӑраҫҫӗ.
Сыхлаҫҫӗ ҫӗршыва вӗсем,
Пӗри те ӑшӑ шырамаҫҫӗ.
— Атте, ытла та шӑрӑх-ҫке паян.
Вӗри хӑйӑр ҫине выртсан
Ӳтӳ кӗҫ пиҫсе кайӗ сан…
— Ҫапла. Анчах та салтаксем
Хӑйсен посчӗсенчех тӑраҫҫӗ.
Сыхлаҫҫӗ ҫӗршыва вӗсем,
Пӗри те сулхӑн шырамаҫҫӗ.
— Атте, сив ҫумӑр ислетет паян,
Тӑкать пуль тӗпсӗр каткаран —
Тухан кӑна — лачкам пулан.
— Ҫапла. Анчах та салтаксем
Хӑйсен посчӗсенчех тӑраҫҫӗ.
Сыхлаҫҫӗ ҫӗршыва вӗсем,
Пӗри те хӳтлӗх шырамаҫҫӗ.
Юмах ен
Ку мен ҫӗршывё?
Юмах ен!
Камсен ҫӗршывӗ?
Ачасен!
Кунта ик арӑслан
Ҫӗре антарнӑ хӗвеле,
Кӑнтӑрлапа ялан
Унпа выляҫҫӗ пӳскелле.
Кунта кам аслӑ?
Ачасем!
Камсем хаваслӑ?
Ачасем!
Кунта шур упаран
Кашни ача илет парне:
Пире вӑл шӑнасран
Парать хывса хӑй кӗрӗкне.
Камсем юрлаҫҫӗ?
Ачасем!
Камсем ташлаҫҫӗ?
Ачасем!
Кунта мулкачӑсем
Пан-пан ҫапаҫҫӗ параппан,
Слонсем те тӗвесем
Утаҫҫӗ харӑс хыҫалтан.
Чăваш Республикин вĕренÿ тата çамрăксен политики министерствин хушма професси вĕренĕвĕн
«Чăваш Республикин вĕренÿ институчĕ»
Чăваш Республикин бюджет учрежденийĕ
Педагогика ĕçченĕсен професси аталанăвĕ кафедри
КУРС ӖҪӖ
«Уяв сценарийě» темăпа çырнă методика кăтартăвě
«Шкулчченхи
вĕренÿ организацийĕсенчи
ĕç-хĕле тăван (чăваш) чĕлхипе
йĕркелесси» программăпа (çу
уйăхĕн 30-мĕшĕнчен пуçласа
çĕртме уйăхĕн 5-мĕшĕччен)
вĕренÿ организацийĕсенчи
педагогсен ăсталăхне ÿстерекен
курсăн вĕренекенĕ
Егорова Оксана Алексеевна пурнăçланă
Ертӳçи: педагогика ĕçченĕсен професси аталанăвĕ кафедрин доценчĕ Доброва Н.В.
Шупашкар, 2019
Чӑваш чӗлхи кунӗ.
Уяв тӗллевӗсем: ачасене И.Я.Яковлев ӗҫӗ-хӗлӗпе паллаштарасси; тӑван халӑх культурине хаклама, упрама вӗрентесси.
Ӑс-тӑн задачисем:
— И.Я. Яковлевăн хăвачĕпе, ĕçĕ- хĕлĕпе, тивĕçлĕ таланчĕпе паллашасси, ăна ăша хывасси;
— Вӑйӑсемпе сӑвӑ-юрӑ урлӑ чăваш чӗлхине юратма вӗрентесси.
Аталану задачисем:
-Чӑваш халӑхӗн культурипе малалла паллаштарасси;
— Ҫынсем умĕнче калаçас, сăвă вулас пултарулăха, тавçăрулăха аталантарасси;
— Чӗлхе илемӗпе пуянлӑхне туйма, пӗлӳллӗхе ӳстерме пулӑшасси.
Воспитани задачисем:
— Аслисене хисеплеме хӑнӑхтарасси;
— Юрă – кĕвĕре илеме курма, туйма хăнăхтарасси;
— Пĕр – пĕрин калаçăвне тимлĕн итлеме хăнăхтарасси.
Малтан туса ирттернӗ ӗҫсем: Тӑван ҫӗр-шыв ҫинчен, унӑн пултаруллӑ ҫыннисем ҫинчен ирттернӗ калаҫусем.
Ушкӑн пӳлӗмне чӑваш тӗрри-эрӗшӗпе илемлетни. Чи курӑмлӑ вырӑнта Иван Яковлевич Яковлевӑн сӑн ӳкерчӗкӗ. Ачасем валли тӗрленӗ кӗпесем хатӗрлени.Чӑваш чӗлхин пуянлӑхне уҫса паракан кӗнекесен выставкине хатӗрлени.
Ачасемпе уйрӑм ӗҫлени: сӑвӑсене янӑравлӑ калама, ташӑ хусканӑвӗсене тума вӗрентни.
Уява хутшӑнакансем: хутӑш аслӑ ушкӑнри ачасем.
Уяв юхӑмӗ: Чӑваш тумӗ тӑхӑннӑ ачасем зала хавас кӗвӗпе кӗрсе вырнаҫса лараҫҫӗ.
Ертсе пыракан: Кам-ха, кам çак халăха пĕлмест:
Вăл çĕр пин сăмахпала пуплет,
Çĕр пин юрă-çемĕ кĕвĕлет,
Çĕр пин тĕслĕ тĕрĕ вăл тĕрлет.
(П.Хусанкай.)
Ырӑ кун пултӑр, ачасем, хисеплӗ ашшӗ-амӑшӗсем курма килнӗ хӑнасем!
Паян пысăк уяв — чăваш чĕлхи кунĕ. Чăваш чĕлхи пуян та илемлĕ, янăравлă та çепĕç, паха та асамлă. Вăл чăваш юрри пек янăравлă та кĕвĕллĕ, унпа чуна ачашлама е амантма, çĕклеме е ÿкерме, хавхалантарма пулать. Хăйне хисеплекен кирек мĕнле халăх та хăйĕн тăван чĕлхине пысăк пуянлăх вырăнне хурса хаклать. Нихăш халăх та тăван халăх чĕлхисĕр пур енлĕн аталанаймасть.
Кашни ҫул ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче Чӑваш чӗлхин кунне уявлатпӑр. Ҫак чаплӑ уява И.Я.Яковлев ҫуралнӑ кунӗнче палӑртма пуҫланӑранпа кӑҫал 27 ҫул ҫитрӗ, ӑна эпир 1992 ҫултанпа паллӑ тӑватпӑр. Паян эпир те, «Йӑл кулӑ» ача сачӗн воспитателӗсемпе садике ҫӳрекен ачасем, Иван Яковлевича сума суса, ӑна асӑнса Чӑваш чӗлхи кунне уявлатпӑр. Иван Яковлевич Яковлев ятне Чӑваш Енпе Раҫҫейре кӑна мар, ют ҫӗр-шывсенче те асра тытаҫҫӗ.
Пирӗн республикӑн тӗп хулинче И.Я.Яковлев палӑкӗ пур. Ун ячӗпе музей та уҫнӑ. Чӑваш патшалӑх педагогика университечӗ И.Я.Яковлев ячӗпе хисепленет. Шупашкарти аслӑ урама ун ятне панӑ. Иван Яковлевич ҫинчен кӗнекесем ҫырнӑ, фильмсем ӳкернӗ.
И.Я.Яковлев чӑваш халӑхне питӗ юратнӑ, тӑван халӑхшӑн калама ҫук нумай ӗҫ туса хӑварнӑ. Вӗсенчен чи пӗлтерӗшлисем – ҫӗнӗ чӑваш ҫырулӑхне йӗркелени, чӑваш букварьне кӑларни, шкулсем уҫса вӗсенче чӑваш ачисене вӗрентни, чӑваш учителӗсем хатӗрлени. Ахальтен мар ӗнтӗ вӑл хӑйӗн «Чӑваш халӑхне панӑ халалӗнче»: «Манӑн чунӑм пӗрмаях сирӗншӗн ҫунатчӗ, халь те ак манӑн мӗн пур шухӑшӑм сирӗн ҫийӗре куҫрӗ», — тесе ҫырса хӑварнӑ.
Чӑнах та, тӑван килтен, тӑван ҫӗртен хакли нимӗн те ҫук. Кирек ӑҫта кайсан та тӑван кӗтес асран тухмасть.
1-мӗш ача.Ҫӗр-шывӑм, Чӑваш Ен,
Халӑхсен пӗр ҫемйинче,
Пур тӗнчемӗр умӗнче.
Ҫамрӑклан та чечеклен!(Ю.Сементер)
2-мӗш ача.Чӑваш Ен вӑл – тӑван ен!
Чуна ӑшӑ хамӑр ен.
Чун ӑшшисӗр пурӑнма
Чӑннипех те ҫӑмӑл мар.(Ыдарай)
3-мӗш ача.Тӑван ҫӗр-шыв ҫинчен
Ялан юрлать чӗре.
Ҫурхи кунсем ҫинчен
Ҫӗр-шыв мӗнле хитре!
4-мӗш ача.Тӑван ҫӗр-шыв, Тӑван ҫӗр-шыв –
Тӗнчере пӗрре,
Тӑван ҫӗр-шыв, Тӑван ҫӗр-шыв –
Ӗмӗр – ӗмӗре!
Ачасем «Илемлӗ, илемлӗ» юрӑ юрласа ҫаврӑнаҫҫӗ.
Ертсе пыракан. Чӑваш чӗлхи Чӑваш Республикинче, вырӑс чӗлхи пекех, патшалӑх чӗлхи шутланать. Кунсӑр пуҫне пирӗн тӑван чӗлхемӗр Тутар, Пушкӑрт республикисенче, Самар, Оренбург, Чӗмпӗр облаҫӗсенче те анлӑ сарӑлнӑ. Чӑваш чӗлхи малашне те кашни кун янӑратӑр – килте те, урамра та, хулара та, ялта та, пирӗн ача садӗнче те, шкулта та.
5-мӗш ача.Пирӗн «Йӑл кулӑ» ачисем –
Ташӑ-сӑвӑ ӑстисем.
Акӑ курӑр-ха: вӗсем
Янратаҫҫӗ юрӑсем.
6-мӗш ача.Эп – чӑваш ачи! Саватӑп
Чӗвӗл-чӗвӗл чӗлхене.
Юратап сӑвва-юрра та,
Купӑса та кӗслене.(П.Хусанкай)
7-мӗш ача.
Эп – чӑваш ачи! Саватӑп
Хамӑрӑн чӑваш ҫӗрне.
Вӑл кипке те ман, сӑпка та –
Ӑна манмӑп ӗмӗрне.(П.Хусанкай)
8-мӗш ача.
Чӑвашла паян юрлатпӑр,
Чӑвашла сӑвӑ калатпӑр.
Чӑваш тумӗ тӑхӑнса
Чӑвашла та ак ташлатпӑр.
Ачасем чӑваш ташши ташлаҫҫӗ.
Ертсе пыракан. Шупашкар хулинчи И.Я.Яковлев палӑкне 1970 ҫулта патшалӑх хӳттине илнӗ, вӑл Раҫҫейри чи паха культура объекчӗсенчен пӗри шутланать. Ҫу кунӗсенче унта ҫитсе курма тӑрӑшӑпӑр. И.Я.Яковлев палӑкӗ ҫине чӑвашла тата вырӑсла «Чӑвашсен ҫӗнӗ ҫырулӑхне пуҫараканӗ. Аслӑ вӗрентекенӗмӗр. Основоположник новой чувашской письменности. Выдающийся просветитель» тесе ҫырнӑ. Чӑваш халӑхне панӑ халалӗнче Иван Яковлевич мӗн тери ӑслӑ сӑмахсем каласа хӑварнӑ: «Вырӑс халӑхӗ пит пысӑк халӑх. Вӑл ырӑ кӑмӑллӑ, ӑслӑ: эсир ӑна итлӗр юратса пурӑнӑр». «Вырӑс патшалӑхӗ ҫине шанса пурӑнӑр,ӑна юратӑр, вара вӑл сирӗн аннӗр пулӗ» тени те пур унта.
Хамӑр ҫуралнӑ вырӑна, тавралӑха пирӗн юратмалла, хисеплемелле. Вӑл чи сӑваплӑ вырӑн, ӑна таса та тирпейлӗ тытас пулать.
9-мӗш ача.
Чӑваш чӗлхи – тӑван чӗлхе!
Эс – чи пахи, эс – чун уҫҫи.
Тӑван чӗлхе — чӑваш чӗлхи,
Пин чӗлхерен чи ҫепӗҫҫи.(О.Титова)
10-мӗш ача.
Ӗмӗрсем иртсе пыраҫҫӗ
Ӳстерсе ӑс-хал мулне.
Кӗнекеҫӗсем шыраҫҫӗ
Чӑвашсен кунне-ҫулне.(П.Хусанкай)
Ертсе пыракан. И.Я.Яковлев ачалӑхӗ ҫӑмӑл пулман. Ҫуралсанах тепӗр виҫӗ кунтан амӑшӗ вилет, вара ӑна Пахом Кириллов ҫемйи усрава илет. Вӗсем пӗчӗк Ванюка хӑйсен ачи пекех юратса ӳстереҫҫӗ. Вӑл питӗ ӗҫчен ача пулнӑ, нимӗнле ӗҫрен те хӑраман, пушӑ вӑхӑтра ялти ачасемпе вылянӑ.
«Ал татмалла» вӑйӑ.
Ертсе пыракан. Иван Яковлев хӑйӗн тӑрӑшулӑхӗпе пултарулӑхне кура питӗ нумай вӗреннӗ. Кайран хӑй те пулас чӑваш композиторӗсене, поэчӗсене, писателӗсене вӗрентнӗ. Кам илтмен-ши ҫак йӗркесене?
11-мӗш ача.
Пуш уйӑхӗн вӗҫӗнче
Хӗвел пӑхрӗ ӑшӑтса,
Силпи чӑваш ялӗнче
Юр ирӗлчӗ васкаса. (К.В.Иванов)
12-мӗш ача.
Тусем, сӑртсем хуп-хура
Юрӗ кайса пӗтнӗрен,
Тухать курӑк ҫӑп-ҫӑра
Хӗвел хытӑ хӗртнӗрен. (К.В.Иванов)
13-мӗш ача.
Хӗл куҫҫулӗ шавласа
Юхса кайрӗ ҫырмара.
Ачи-пӑчи выляса
Чупса ҫӳрет урамра. (К.В.Иванов)
Ертсе пыракан. Ку «Нарспи» поэма пуҫламӑшӗнчи «Силпи ялӗнче» сыпӑкран илнӗ йӗркесем. Ӑна Яковлев вӗренекенӗ, чӑвашсен пултаруллӑ поэчӗ Константин Васильевич Иванов ҫырнӑ. Иван Яковлевич хӑйӗн букварьне чӑваш ачисем тӑван чӗлхепе вӗренччӗр тесе кӑларнӑ. Вырӑссем-и, чӑвашсем-и, тутарсем-и – пурте пӗр халӑх тенӗ вӑл хӑйӗн букварӗнче. Ҫавӑнпа та Иван Яковлевич вырӑссемпе чӑвашсем туслӑ пурӑнччӑр тенӗ. Хӑй те вӑл чӑвашсен тата вырӑссен юррисене юратнӑ, хӑй вӗрентнӗ шкулсенче те ачасене вырӑс халӑх юррисене юрлама вӗрентнӗ.
«Улми лайӑх-и» юрӑ
14-мӗш ача.
Кӗнеке — пӗлӳ ҫӑлкуҫӗ,
Алӑран алла вӑл куҫӗ.
Упрасам ӑна эс, тусӑм!
Вӑл сана та кӳрӗ усӑ.
Ертсе пыракан. Иван Яковлев ҫырнӑ калавсем ӗҫе юратма, чӑнлӑха мала хума, ҫынпа ырӑ пулма, пӗр-пӗрне хисеплеме вӗрентеҫҫӗ. Вӑл пуҫарнӑ ҫырулӑх хӑвачӗпе чӑваш литератури ҫӗнӗрен те ҫӗнӗ хайлавсемпе пуянлансах пырать. Акӑ мӗн ҫырнӑ чӑваш халӑх поэчӗ Петӗр Хусанкай чӑваш ҫӗрӗ ҫинчен.
15-мӗш ача.
Ҫӗршывӑмҫӑм, Чӑваш ҫӗр-шывӗ!
Сан чӗвӗл- чӗвӗл чӗлхӳпе,
Тен, эп те ҫӗр ҫине йӗр хывӑп
Сан пӗчӗкҫӗ пӗр мӗлкӳ пек.(П.Хусанкай)
Ертсе пыракан. Хисеплӗ ачасем, ашшӗ-амӑшӗсем! Ҫакӑнпа пирӗн уяв вӗҫленет. Паян эпир чӑваш юррисем юрларӑмӑр, сӑвӑ каларӑмӑр, вӑйӑ вылярӑмӑр. Малашне те хамӑр чӑваш пулнине туйса чӑваш ҫӗрӗн пуласлӑхӗшӗн тӑрӑшасса, чӑн-чӑн патриотсем пуласса шанас килет. Пирӗн, чӑвашсен, чӑвашах пуласчӗ. Халӗ пурне те вӑйӑ картине чӗнетӗп.
«Атьӑр ташша пуҫлар-и» вӑйӑ карти.
Хыҫ сӑмах
Çăмăл пулман И.Я. Яковлева, 19 çулхи каччăна, тĕттĕм чăваш ачисене çутта кăларас ĕçе йĕркелесе яма.Чăваш халăхне вырăс халăхĕпе çывăхланни çутта тухма пулăшĕ тенĕ вăл. Çапла майпа эпир те ҫакӑн пек уявсем ирттерсе И.Я.Яковлев ҫинчен, иртнĕ пурнăç çинчен тĕплĕнрех пĕлме пултаратпăр, чӑваш юрри-ташшисемпе ытларах паллашатпӑр.
Яковлев вăл – вĕçсĕр эсĕ, эпĕ…
Пархатар та халăхăн хисепĕ
Унăн ячĕпе тĕнче умне
Кăларать чăваш ăс-хакăлне.(Г.Ефимов)
Усă курнă литература
-
Артемьева Т.В. Ачасене шкулччен вĕрентмелли тĕслĕх программа/ Т.В. Артемьева, С.Г.Михайлова, Н.В.Иванова . – Шупашкар: Чӑваш кĕнеке издательстви.- 2015.
-
Воспитание здорового ребенка на традициях чувашского народа.- Чебоксары, 2003.
-
Кузнецова Л.В. Ачасене шкулччен вĕрентмелли программа. — Шупашкар, 2009.
-
Махалова И.В. Çӑлкуç-Родник/ И.В. Махалова, Е.И.Николаева.- Чебоксары,2006.
-
Праздники на земле Улыпа. Методическое пособие для дошкольных образовательных учреждений.- Чебоксары,2006.
-
Ҫитӗннӗ вӑхӑт.-Шупашкар: Чăваш кĕнеке издательстви, 2010.
-
Халӑх шкулӗ,2017/2. – 30с.
-
Чăваш халăх пултарулăхĕ. Ача – пăча фольклорĕ.- Шупашкар: Чăваш кĕнеке издательстви, 2009.
-
Чăваш халăх пултарулăхĕ. Ваттисен сăмахĕсем — Шупашкар: Чăваш кĕнеке издательстви, 2007.
-
Чӑваш музыки ача садӗнче — Шупашкар: Чăваш кĕнеке издательстви,1995.
-
Эйзин П. Чи-чи кӑсӑя.- Шупашкар: Чӑваш кĕнеке издательстви.- 1987.
Сценарий «Традиции и праздники чувашского народа»
| Предмет: | Начальные классы |
|---|---|
| Категория материала: | Конспекты |
| Автор: |
Здесь рассказывается о традициях и праздниках чуПраздники, обряды и ритуалы занимали важное место в жизни крестьян. Важными семейно-родовыми праздниками были и есть родины (чествование новорожденного), прощание с отрочеством, проводы в армию или на учебу, свадьба, похороны и поминки.Зимние и летние циклы чувашских праздников Сельские и общинные национальные праздники тесно связаны с хозяйственно-аграрными занятиями, общественно-семейным укладом и отражают мировоззрение народа. Среди общественных увеселений главенствовали календарные праздники. Праздничные мероприятия в двух циклах года шли параллельно. Зимние игры, увеселения имели свои отражения в летних праздниках. В декабре — нартуган, посиделки, сурхури, а в июне — агадуй, симек, игрища (вайа), моления; в январе идет кашарня (неделя зимы) с праздниками кепшинкке («девичье пиво»), «элемет» (святки), шерне (неделя птиц), а в июле им соответствует уяв: две недели для рукоделия «синьзе», «вайа» (девичьи хороводы), питравкка (день кудрявого барана). В апреле — мункун, серен, в октябре — адан сари, юба. Зимние и летние периоды праздничных недель имели свои названия. Например, «улах вахачё» (время посиделок») с «кашарни», «ларма», «хёр сари» — зимний период рукоделия и увеселений, а «уяв эрнисем» (праздничные недели) с «синьзе», «вайа карти» — период рукоделия и хороводов после весеннего сева. Календарные праздники были разного уровня и значения. Некоторые из них проводились в кругу родственников и односельчан, другие считались обязательными для всего сельского общества, а третьи — всей земской общины или даже волости. Общенациональные вопросы государственного, земельного, территориального, военного, судебного, религиозного плана решались на Больших чюклеме, в мирное время назначаемых один раз либо в 4 или 9 и непременно в 12 лет. Обычные весенние чюклеме проводились ежегодно на 12 неделе после весеннего солнцестояния (в середине июня перед агадуем — праздника всего населения волости), а осенние — через 6 недель после равноденствия (в начале ноября перед «кёрсари ёски» — праздника всех членов родни до седьмого колена). Осенние дни полностью поглощены заботами об уборке урожая. Поэтому чуваши в эти месяцы проводили лишь те ритуальные обряды, которые связаны с полевыми работами, с новым урожаем и их переработкой. В сентябре, например, проводились моления по новому урожаю, возжигали новый очаг с новым огнем, ставили кашу новому хлебу, «старили» урожай этого года. В конце месяца проводили праздник «аван сари». Более богат праздниками октябрь: тут осенний праздник овощей, осенний серен и костер в честь предков (адан сари), праздник Юба (юбилей предков). Последний месяц осени по-чувашски называется «чук» (моление). Чуваш кланялся природе и труду. Приносил благодарность пчелам, живности, домашнему хранителю херт-сурту и проводили в их честь целые празднества по строгим сценариям. Зимние месяцы людей гоняют в теплые помещения, к рукоделию. Но от этого радостей меньше не становится. Наоборот, число календарных праздников увеличивается. Начинается время «улах» и «ларма», вслед за ним другой цикл веселий под общим названием «кашарни» (неделя зимы): проводятся «ветке» (проказы ряженой молодежи), нартуган, «сурхури», вирём (зимний сёрен), играются элеметы (спектакли бродячих артистов), конные катания, кёпшинкке (девичье пиво) и многое другое. вашского народа.
| Тип материала: | Документ Microsoft Word (doc) |
|---|---|
| Размер: | 4.41 Mb |
| Количество скачиваний: | 13 |
Скачать
Просмотров: 149
Похожие материалы
- Занятие по экологии в подготовительной группе «Кора деревьев»
- Урок математики в 1 классе по теме «Ломаная линия»
- Урок по литературе для 4 класса «Басни Эзопа»
- Урок по познанию мира для 4 класса «Круговорот в природе»
- Конспект урока литературного чтения «Что есть красота?» (Н. Заболоцкий «Некрасивая девочка»)
- Урок литературного чтения . Г.Скребицкий «Пушок»
- Повторение. Решение задач. 1 класс
- Урок 3 класс Самопознание
- Методические рекомендации (начальные классы КРО)
- «Ясочкин садик»
Все материалы взяты из открытых источников сети Интернет. Все права принадлежат авторам материалов.
По вопросам работы сайта обращайтесь через форму обратной связи.
Политика Конфиденциальности сайта uroki.me
Сценарий фестиваля
«Чăваш челхи куне»,
посвященного Дню Чувашского языка.
10.30 час. Звучат позывные праздника.
Оформление сцены: на заднике вывешен Российский флаг, на отдельной подставке
установлены флаги: Самарской области и Чувашской республик, Клявлинского района, на
авансцене стоят в напольных вазах цветы, банеры. Проектор для демонстрации видео и
фотоматериалов.
За 30 минут до начала в зале звучит национальная музыка, демонстрация видео и
фотоматериалов.
Выход ведущих :
1 ведущий
Чăваш чĕлхи – анне ытамĕ,
Чĕкеç кĕвви пек чĕвĕлти.
Сан аллунтан тытса утами:
Шăрантăр сасчĕв кĕмĕлли,
Пулсанччĕ сăвă кĕвĕлли…
2 ведущий
Язык – это целый мир, полный прелести, обаяния и волшебства. Он – живая память
народа, его душа, его достояние. Все мы любим свой родной язык.
Прошу всех встать Гимн РФ.
1 ведущий
Ыра кун пултар, хакла юлташсем! Эпир Сире ыра сунса кетсе илетпер пирен Йегер
ватам шкуленче! Эпир ăшă кăмăлпа, пĕтĕм чĕре ăшшине парнелесе сире çак уяв ячĕпе
хĕрÿллĕн саламлатпăр.
2 ведущий
Добрый день, дорогие гости! Мы рады приветствовать вас в нашей БорискиноИгарской
школе!
1 ведущий
Челхе вал – халах чуне. Хайне хисеплекен кирек хаш халах та хайен таван челхине чи
пысак пуянлах выранне хурать. Халах ана нумай емер хушши, терле йыварлах туссе упрана,
аталантарса пуянлатна.
«Вĕренекен чăвашла вулатăр… Халăхăн ăстăнĕпе унăн мĕн пур тĕнче курăмне тăван чĕлхе
кун парать. Тăван чĕлхесĕр чăнчăн пĕлÿ сук…» тене Иван Яковлевич Яковлев педагог. 2 ведущий
День и ночь. Небо и земля. Отцы и дети. Всё в мире уравновешено. Холод сменяется
жарой, грусть – радостью, а на смену будням приходят праздники. Вот и сегодняшний день не
исключение. Сегодня в нашем зале областное мероприятие и посвящен он замечательному
Дню чувашского языка. Создателем современной чувашской письменности является Иван
Яковлевич Яковлев выдающийся деятель культуры и просветитель чувашского народа.
1 ведущий
Паян эпир сиренпе таван челхемер синчен – унан пуянлахепе илеме синчен, унан
тасалахне упрамалли синчен тата пирен ентешсем чапла, палла сыравсасем Егоров В.П.,
Кокарев Каттай А. Я., Евстафьев Н.Ф. ячепе пустаранна.
2 ведущий:
14 апреля — это праздник в честь рождения чувашского поэта, заслуженного работника
культуры Чувашской республики, участника ВОВ, Н.Ф.Евстафьева, становится традицией.
Сегодня наш праздник также посвящаем нашим землякамдеятелям чувашской литературы
Егорову В.П., Кокареву –Каттай А.Я. Мы гордимся что такие замечательные люди стали
выходцами БорИгарской земли, помним и прославляем.
1 ведущий
Аслă тĕнче хӳттинче, Çĕр планетăмăр çинче тĕрлĕ халăх пурăнать, тĕрлĕтĕрлĕ чĕлхепе
пурнăç тытса кун кунлать.
Çав чĕлхесен хушшинче тăван чĕлхе чи пахи, чуна çывăхтараххи, ăна сапăртараххи.
Тăван чĕлхе хӳттипе, унăн ырă ячĕпе аслă ăрунесĕлсен чун хавалĕн ăшшине, йăлийĕркин
тĕшшине, ăс пурлăхĕн пĕлĕвне эпир ăша хыватпăр, пуян чунлă пулатпăр.
2 ведущий
У каждого народа есть свои особенности, которые отличают каждый народ друг от
друга. Именно это заставляет людей гордиться принадлежностью к той или иной нации.
Именно в языке передаются все особенности образа жизни. Чувашский народ издавна
назывался «краем ста тысяч слов, ста тысяч песен, ста тысяч вышивок»: так богаты и
разнообразны узоры, создаваемые чувашскими вышивальщицами.
Вышивкой украшались предметы домашнего обихода: занавеси, скатерти, полотенца,
национальные костюмы.
1 ведущий . Тархасшăн, ирĕк парсамăр пире праснике пуçлама!
2 ведущий
Итак, мы начинаем праздник День чувашского языка!
Прошу всех встать Гимн Чувашской республики
1 ведущий
Хале саламлама ватам шкул директорне Николаев Николай Александровича самах паратпар.
2 ведущий
Слово для приветствия предоставляется директору БорискиноИгарской школы
Николаеву Николаю Александровичу
1 ведущий
Чăваш чĕлхи кунĕ уява пуçлатпăр. Паянхи уява уçма Капустина Фаина Валерьяновнана
сăмах паратпăр
2 ведущий
Слово для открытия праздника предоставляется Капустиной Фаине Валерьяновне.
1 ведущий
«Чаваш челхи» конкурсан перремеш пайне тытанатпар. Манса ан кайар: сава калама 3
минут, фольклор ушкане валли 5 минут.
2 ведущий
Начинаем конкурс. Не забывайте про регламент: по положению на прочтение
стихотворения отводится 3 минуты, на выступление фольклорной группы включая песню и
танец 5 минут. Выступающим необходимо строго соблюдать регламент.
1 ведущий
Чавашла паян юрлатпар
Чавашла сава калатпар
Чавашла тум таханатпар
Чавашла та ак ташлатпар.
Чаваш халах самахлахне фольклор ушканесем катартса пама пултарассе.
2 ведущий
Начнет наш праздник фольклорная группа СП «Колосок» ГБОУ СОШ с.Борискино
Игар
1 ведущий
Тăван чĕлхе! Эп сансăр — мĕскĕн, тăлăх,
Эс пур чух — манăн кăкăрта кăвар.
Эс пур чухне çеç вилĕмсĕр ман халăх,
Ун чух ун çут пуласлăхĕ çук мар.
2 ведущий
Далее выступают наши чтецы:
Николаева Дарья — ученица 10 класса
Миханькова Анастасия ученица10 класса
Никифорова Елена ученица 10 класса
Кошкин Кирилл ученик 9 класса
Никифорова Анна ученица 5 класса
1 ведущий Чăваш чĕлхи савни хыпарĕ,
Чечек ыххи: чĕре юрри,
Нарспи юратăвĕн тĕш парĕ,
Сетнрĕн çулăмлă чĕри:
Ют алăпа тытма вĕри!
2 ведущий
Продолжит наш праздник фольклорная группа «Колокольчик» ГБОУ СОШ
с.БорискиноИгар
1 ведущий
Янкас юра юрлама
Шанкарав пек сассам пур.
Таван тусам, юррама
Итлемешкен килсе кур.
2 ведущий
Продолжается наш праздник и мы к выступлению приглашаем Филимонову Любовь,
ученицу 10 класса, песня Пилеш каяксем.
1 ведущий с. 131
Сак илемле, сепес сасла
Юррама илтсесен, эсе
Мен тата астан илнишен
Кевесме ан пах таванам,
Аслати керленинче те
Тупрам эпе ыра сас.
2 ведущий Выступает __1__ школа
1 ведущий
Тăван чĕлхе! Эс — манăн чун çуначĕ.
Эс пур чухне — эп катăк мар çынран.
Ахальтен мар чĕре вутпа çунатчĕ
Ютра çӳренĕ майăн ăнсăртран.
2 ведущий Выступает__2_ школа
1 ведущий
Чăваш чĕлхи – атте тымарĕ:
Салтак утти пек тÿр сăмах
Тăшман валли ылхан хăварĕ:
Тăван валли тулли сăвап:
Хăмла сăри тухать чăнах!
2 ведущий На сцену приглашаем ___3____
1 ведущий с. 94 Чăваш чĕлхи! Сана эп курнă, шаннă,
Куç пек упранă халăх авалтан.
Кунçул вучахĕнче эс кăварланнă,
Чĕлхе вĕçне килетĕн чи малтан.
2 ведущий Перед вами выступает ___4____
1 ведущий
Тăван чĕлхе –халăхăн аваллăхĕ,
Тăван чĕлхехалăхăн сумлă та телейлĕ малашлăхĕ.
2 ведущий Приглашаем к выступлению ____5___
1 ведущий
Кашни юлташ, таван,
Чи сивах тусам ман,
Мана кашни чунчеререн
«Самлам» тет ирсерен.
Пер тинес те пире
Уйарас сук икке.
Юлташлах, туслах тенчере
Хаватла вай иккен.
2 ведущий Слово предоставляем ___6___
1 ведущий
Валерий Петрович яланах чаваш халахне сутсанталакпа тача сыханса пуранма верентне.
Таван сершывааттепе аннене, сакартавара хисеплесе пураннине тепе хуна. Туссем, авалхи
йалайеркесер пуласлах сук. В.П.Егоров хайен шухашне сапла палартать : «Халахан астанне,
унан петем тенче курамне таван челхе чун парать, таван челхесер пелу сук».
2 ведущий На сцену приглашаем ___7___
1 ведущий
Тăван чĕлхе ачана çут çанталăка, пурнăçа, тĕн йĕркине ăнланма пулăшать
2 ведущий Приглашаем к выступлению __8__
1 ведущий
Тусла каласатам ютри синсемпе
Юллатам ялан, тавансем, сиренпе
Илемле херсем йал кулсассан умра,
Сана, савна тусам, туяттам сумра.
2 ведущий Приглашаем к выступлению __9__
1 ведущий Кайăк хитре тĕкĕпе, этем ырă – чĕлхипе.
2 ведущий Приглашаем к выступлению __10__
1 ведущий
Тăван чĕлхе пур чухне, эпир хăватлă халăх.
2 ведущий Приглашаем к выступлению __11__
1 ведущий
Чĕлхемĕр пуласлăхĕ ачасенче
Этем тени тĕнчере хăйĕн тăван чĕлхине пĕлсе ӳссе çитĕнтĕр, хăй халăхĕн ăстăнне,
мĕнпур ырă хăлăкне аслисен пилĕ урлă чунĕчĕрине илтĕр, ырăлăха вĕрентĕр.
Тăван чĕлхе кӳрекен пур ырлăха палăртма ик алăри пӳрнесем те çитес çуках тупата.
2 ведущий Приглашаем к выступлению __12__
1 ведущий
Ялан перле пулар,
Перле телей тавар.
Варса пусласшан сунакан
Вал пиреншен ташман.
Туссем перле чухне
Сенейме весене
Нимле инкек, нимле ташман.
Перле пулар ялан!
2 ведущий Приглашаем к выступлению __13__
1 ведущий
Мĕнле çепĕççĕн янăратăн эсĕ, тăван чĕлхе. Санпа Ульяновскра та, Мускавра та, Çĕпĕрте
те, Турцире те, Америкăра та калаçаççĕ. Ăруран ăрăва куçса пыракан авалхи чăваш чĕлхи.
Тăван чĕлхем, сан яту тата çӳле çĕклентĕр, тĕнчен анлă çĕрĕнчи тĕрлĕ чĕлхе хушшинче
тивĕçлипе илтĕнтĕр! Ыр чĕлхемĕр, тав сана, ĕмĕрĕмĕр сыв пулма иксĕлми хăват сана!
2 ведущий Приглашаем к выступлению __14__
1 ведущий
Ку «Чаваш челхи» конкурсан юлашки пайе пулче, хале вара жюри канашлана вахатра
сире валли вайа саламе пуле.
2 ведущий
Конкурсная программа закончилась. Сейчас жюри подводит итоги, а для вас дискотека.
1ведущий
Хале жюри членесене самах паратпар.
2 ведущий
Слово предоставляем жюри. Награждение. Слово Капустиной Фаине Афанасьевне. 1 ведущий
Керлет хал хаваслах
Таван сершывра,
Ман халах сасси
Илтенет уявра.
Чаваш телейе
Есре ситенет,
Челхи ун
Таван сершывра
Вай илет
2 ведущий – Позвольте нам поздравить ещё раз всех Вас с Праздником! Пожелать Вам
здоровья, удачи, любви, успехов во всех Ваших благих начинаниях! До свидания! До новых
встреч!
((включается фонограмма чувашские песни)
.